Etxetik kanpo lanean dabiltzanen %30,2k zailtasun handiak dituzte euren lana eta seme-alaben zaintza uztartzeko Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan. Gehiago dira menpekotasuna duen norbait zaindu behar dutenak eta kontziliaziorako zailtasun asko dituztenak: %37, hain zuzen ere. Eta ez dira gutxi beste jarduera pertsonalak lanarekin bateratzeko zailtasun asko dituzten landunak ere, %26,7. Hala ere, landunen %46k ez dute zailtasun handirik baimen eta lanaldi murrizketak lortzeko, eta %35 lanetik irteteko ordutegi malgua du.

Hori bai, Lana, familia eta norbere bizitza kontziliatzeari buruzko inkestaren datuekin Eustatek plazaratu duen txostenak erakusten du oraindik ere tartea badagoela etxetik kanpora lan egiten duten emakumeek eta gizonezkoek zaintzara ematen duten denborarekin. Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoko emakume landunek egunean batez beste 4,7 ordu egiten dituzte 15 urterik beherako seme-alaben zaintzan; egoera berean dauden gizonezkoek, berriz, 3,3 ordu. Emakume landunek egunero batez beste 2,4 ordu egiten dituzte beren kargura dituzten eta menpekotasuna duten pertsonak zaintzen; gizonezkoek ordu bat gutxiago, 1,4 ordu. Etxeko lanetan batez beste 1,4 ordu egiten dituzte gizonezkoek egunean; emakumezkoek, berriz, 2,1 ordu.

Batez bestekoetatik harago, emakume landunen erdiek baino gehiagok (%53,4) bost ordu edo gehiago pasatzen dituzte egunero seme-alaben arreta ematen. Zeregin horretan denbora tarte hori igarotzen duten gizonezko landunak, berriz, laurdenak baino gutxiago dira (%23,1).

Etxeko lanetan ere desberdintasunak daude ehunekoetan. Gizonezko landunen hamarretik bederatzik (%89,5) bi ordu baino gutxiago egiten dituzte egunean etxeko lanetan; emakume landunen laurdenak baino gehiagok (%27), hiru ordutik gora.

Dena den, emakumezko eta gizonezko landunek etxeko lanetan egindako denboran zegoen aldea murriztu egin da 2010. urteaz geroztik: lehen, emakumeek gizonek baino ordubete gehiago egiten zuten zeregin horietan; orain, gizonek baino 0,7 ordu gehiago.

Asebetetzea

Desoreka horien ondorio bat izan daiteke emakumeen %19,5 ez daudela batere pozik etxeko lanetan bikotekideak edo ezkontideak lankidetzarako duen jarrerarekin. Lau gizonezkoetatik hiru (%74,5), berriz, oso pozik daude bikotekideak edo ezkontideak etxeko lanetan emandako denborarekin.

Besteekikoak baino orekatuago dago norberak etxeko lanekiko duen asebetetze maila: etxeko jardunei eskainitako denborarekin oso asebeteta daude gizonezkoen %44,3 eta emakumezkoen %43,5.

Zaintza lanetan, berriz, emakumezkoen asebetetzea handiagoa da gizonezkoena baino. Emakume landunen %58 daude gogobeteta seme-alabak zaintzen eta %41,9 menpekotasuna duten pertsonen zainketarekin. Gizonezkoetan, berriz, %53 daude gogobeteta umeak zaintzen eta %37 menpekotasuna duten pertsonak artatzen.

Soldata arrakala handiagoa da andreak gehiengo diren lanbideetan

Gizonen eta emakumeen arteko soldaten arteko ezberdintasuna are handiagoa da lanbidea feminizatuagoa den heinean. Hau da: lanbide batean emakumeen kopurua handitzen den aldiro egiten du gora gizonekin duten soldata aldeak ere, eta progresiboki handitzen da, gainera. Ondorio horretara iritsi da Emakunde, Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako lan merkatuan dagoen genero arrakala aztertu ondoren. Andreen eta gizonen arteko soldata diferentzia %24 da oraindik ere, nahiz eta 2017an gehiago handitu ziren emakumeen soldatak gizonezkoenak baino.

Sara de la Rica Euskal Herriko Unibertsitateko Ekonomia katedradunak izan du azterlana egiteko ardura. Harekin batera aritu dira Lucia Gorijon eta Ainhoa Vega ikerlariek ere. Txostena osatzeko oinarri izan dute 2016ko Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako Pobrezia eta Gizarte Ezberdintasunen Inkesta. Atzo aurkeztu zuten ikerketa, Gasteizen.

Ikerketa, hala ere, iazko azaroan martxan jarritako plan estrategikoari lotuta egin da, soldata arrakala murrizteko aurkeztutako bide orriaren barruan. Helburutzat jarri zuten orduan 2030. urterako ordainen arteko ezberdintasuna Europako apalenen artean ezartzea. Horretarako, 283 milioi bideratuko zituela adierazi zuen Eusko Jaurlaritzak, eta tartean, enpresetan ikuskapenak egingo zituela ere iragarri zuen.

Hiru arrakala mota

Lan merkatuko genero arrakala neurtzeko unean, hiru arlotan banatu dute ikerketa. Izan ere, soldata arrakalaz gain, «beste arrakala batzuk» ere badaude, Sara se la Rica ikertzailearen hitzetan. Laneratzeko aukera da horietako bat, eta esparru horretan gertatzen da aurreneko diferentzia: ordainpeko lanean ari diren gizonak gehiago dira emakumeak baino. Aldeak nabarmen egin du behera azken urteetan, halere: hamar puntu jaitsi da 2008. urtetik, zehazki. Egun, %7koa da koska.

Aldaketa horretan eragin nabarmena izan du hezkuntzak. Izan ere, ikasketa maila handiagoa den heinean, sexuaren araberako desberdintasuna nabarmen txikitzen da. «Unibertsitate edota lanbide heziketako ikasketei erreparatzen badiegu, egun ez dago ia desberdintasunik». Bada, De la Ricak azpimarratu du andreei lan munduratzzea erraztu diela ikasketa mailak handitzeko egindako «ahalegin handiak».

Bigarren desberdintasuna ordu kopuruari dagokio. Andreek, batez beste, bost ordu gutxiago egiten dute lan astean, eta, beraz, gutxiago kobratzen dute. Baina zergatik? Ikerketaren arabera, lanean dauden hiru emakumetik batek lanaldi partzialeko kontratua dauka; aldiz, gizonen kasuan, ehunetik zazpik soilik. Emakumeen dagokionez, baina, ez dira borondatez ari lanaldi murriztuan, zaintza lanen ardura dutelako baizik. Eta hori da arrakala eragiten duen faktoreetako bat, De la Ricaren iritziz. «Emakumeek eta gizonek ordu kopuru bera egingo balute lan, %11 litzateke ordainen arteko diferentzia».

Koska txikiagoa izanagatik ere, nabarmena litzateke oraindik aldea soldatari dagokionez. Izan ere, soldatak txikiagoak dira emakume gehiago dauden lanbideetan, eta progresiboki egiten du gora lanbidean andreen kopurua hazten den heinean: gero eta emakume gehiago egon, orduan eta handiagoa da soldata diferentzia.

Hain zuzen, soldata arrakala eragilerik nabarmenena da sexu araberako bereizketa okupazionala, De la Ricak azaldu duenez. Etxeko langileak eta eraikuntza dira alde banatan dauden bi alorrak: lehenengoan emakumeak dira ia denak; bigarrengoan denak dira gizonezkoak. Soldatak handiagoak dira, halere, gizonezkoen eta emakumezkoen kopurua orekatua duten lanbideetan.

Egun, hileko soldatari dagokionez, gizonezkoek emakumezkoek baino %24 gehiago irabazten dute lanaren ordainetan, batez beste. Orduko irabazietan dagoen aldea, aldiz, %11koa da. Hots, lan egiten duten ordu bakoitzeko %11 gehiago irabazten dute gizonek andreek baino. Hor dago hirugarren desberdintasuna.

Kasu horietan hezkuntzak ere zeresan handia du. Izan ere, orduko soldata arrakala handiagoa litzateke baldin eta emakumeek ez balituzkete gizonek baino goragoko ikasketarik eskuratuko: ordainen arteko aldea, %11tik %14,7ra igaroko litzateke, ikerlarien arabera. Hau da, hezkuntza maila handiagoa den heinean, lanean emandako orduen araberako soldata arrakala are eta txikiagoa da.

Hala ere, bada gizonen eta emakumeen arteko soldata arrakala arrazoitu ezin duen zenbateko bat. De la Ricak nabarmendu du «diskriminazio zuzena» dela horren atzean dagoena; izan ere, «zuzeneko diskriminazioa ez da behatu daitekeen den datu bat».

Curriculum anonimoak

Soldata ezberdintasunari aurre egiteko hainbat neurri proposatu ditu ikerlariak. Alde batetik, funtsezkoa da, haren ustetan, emakumeen lan merkatuko parte hartzea handitzeko neurriak hartzea. Horretarako, iradoki du lan kontratu partzialak lanaldi osokoak izatera igarotzea, baita sexuaren araberako ordu kopurua arrazionalizatu eta orekatzea ere. Horretarako baina, kontziliazioari erraztuko luketen neurriak galdegin ditu De la Ricak. Ordutegi malguagoak ezartzea eskatu du, eta amatasun eta aitatasun baimenak parekatuak eta besterenezinak izatea.

Horrez gainera, curriculum anonimoak sustatu beharko lirateke lan merkatuan, hots, adina, sexua eta arrazari buruzko xehetasunik ematen ez dituztenak. Horrek nabarmen eragingo luke kontratazioan, De la Ricaren hitzetan, meritua lehenetsiko litzatekeelako. Azkenik, enpresetan genero berdintasunaren alde hartzen diren neurriak ikusgarri egin beharraz ere ohartarazi du. Horretarako, berdintasun planak aintzat hartzen dituzten enpresen erregistro bat sortzea iradoki du.

Zaintza, desoreka iturri

Bederatzi hilabeteko grebaren ondotik, Gipuzkoako ertzain-etxe eta eraikin judizialetako garbitzaileek akordioa itxi dute. Ondorioz, greba bukatu da. 2019 ekainak 25

Hiru emakumetik batek lanaldi partziala du EAEn, portzentajeak % 7ra arte egiten du behera gizonezkoen kasuan. Egoerak lan arrakalan ondorioa du. 2019ko ekainak 25.

Urtebete egin du tiradera batean sartuta EAJk eta PSE-EEk DSBE diru sarrerak bermatzeko errenta erreformatzeko lege proposamenak. Iazko ekainaren 28an, ikusita oposizioko talde bakar baten babesa ez zuela jasoko eta bozketa galtzera zihoala, proposamena bertan behera utzi zuen Eusko Jaurlaritzari eusten dion bikoak. Legebiltzarrera itzuliko da legegaia etzi, eta, uste denez, tramiterako onartuko dute, PPk iragarria duelako «erraztu» egingo duela eztabaida. Jeltzaleen eta sozialisten proposamenaren zenbait punturen aurka daudela zehaztu dute PPkoek, eta zuzenketen bidez saiatuko direla testua aldatzen. Elkarrekin Podemosek tramitatzearen aurkako botoa emango diola aurreratu dio Efe agentziari. EH Bilduk ez du jarrerarik adierazi oraingoz. Beatriz Artolazabal Jaurlaritzako Enplegu eta Gizarte Gaietarako kontseilariak, berriz, azaldu du «eztabaida serioa» egin nahi dutela.

2018ko apirilean aurkeztu zuten EAJk eta PSE-EEk DSBEa aldatzeko proposamena, azken urteetan «laguntzaren kudeaketan sortu diren disfuntzioak zuzentzeko» eta oraingo egoera soziekonomiko «egokitzeko». Proposamen horrek gaur egungo baldintza nagusiei eutsi zien. Hala, errenta kobratzen hasteko gutxieneko adina 23 urtean itzi nahi zuen, eta onuradunak EAEko udalerri batean gutxienez hiru urte erroldatuta egotea.

Aldaketa sakonagoa egin nahi zuten DSBEaren kalkuluan. Gaur egun, Espainiako gutxieneko soldataren arabera kalkulatzen dute, baina, horren ordez, gutxieneko gastuen adierazle bat sortu nahi zuten (455 euro), eta horri osagarri ekonomiko batzuk gehitu, elkarbizitza unitateak duen izaeraren arabera. Pertsona batek, gehienez ere, 659 euro kobratuko lituzke.

Haurrak dituzten elkarbizitza unitateak saritu nahi zituen moldaketak, gaur egun pobrezia arrisku handiena halakoek dutela iritzita. Aldiz, etxea partekatzen duten bikoteak zigortuko zituen bereziki. Oro har, etxebizitza bakoitzean unitate bakarra egotea aurreikusten zuen proposamenak. Kontrolari dagokionez, hatz marka aipatu gabe, testuak zioen sistema biometrikoak erabiliko zirela zerbitzuko «erabiltzaileak eta laguntzen onuradunak» identifikatzeko.

EAJ-PSEren proposamenak «DSBEa murrizteko egitasmoa» dela ziurtatu du ELAk, eta ziurtzat jo du PPren babesa jasoko duela.

Siemens Gamesak kontratu handi bat lortu du Orsted Danimarkako argindar konpainiarekin: 900 megawatteko potentziako haize errotak jarriko ditu Greater Changhua itsasoko parke eolikoan. Ideia bat egiteko, Nafarroako Gobernua aztertzen ari den parke eolikoetarako proiektuek 650 MWeko potentzia dute.

Siemens Gamesa arduratuko da haize errotak parkean jartzeaz, 2021. urtetik aurrera, baita mantentze lanez ere. Kontratua lortze aldera, Zamudioko enpresak nacelle edo Gondola deitutakoak montatzeko lantegia jarriko du Taiwanen. Gondola horietan gordetzen dira sorgailu eolikoen elementu mekaniko eta elektriko guztiak. Fabrika hori uhartean jarrita, Siemens Gamesak espero du hurrengo urteotan kontratu gehiago lortu ahal izatea.

CIE Automotivek beste bi enpresa batu dizkio azken urteetan erositako enpresen zerrenda luzeari. Mexikon daude biak, Celaya hirian, eta lagundu egingo diote Ipar Amerikako autogintzan duen leku gero eta garrantzitsuagoa sendotzen. Kontrakoa gertatuko da Elgetan (Gipuzkoa), Bizkaiko multinazionalaren irudia desagertu egingo baita CIE Alurecy tailerretik. Kalera joango diren hemeretzi langileek taldearen gertuko fabriketan lekua egiteko eskatu zuten atzo, Bilbon.

Aurtengo abenduan itxi ditzake ateak Alurecyren Elgetako fabrikak. Han aritzen diren langileei bi aukera eman dizkie CIE Automotive jabeak: Orozkoko lantegira joatea (Bizkaia), edo kaleratzearen ondorengo kalte-ordaina jasotzea. Langileak ez daude ados neurriekin. «Guk eskatzen duguna da CIE taldeak gure inguruan dituen gainerako lantokietan lanean jarraitzea, eta badakigu enpresak badaudela», azaldu zuen Mikel Romaneli LABeko ordezkariak atzo eguerdian, multinazionalaren Bilboko egoitza nagusiaren atarian antolatutako protestan.

Kayabari kateatua

Elgetako fabrikaren itxiera guztiz lotuta dago beste lantegi baten porrotarekin. Hogei urtez, Japoniako Kayaba multinazionala aritu dira hornitzen, eta azkenaldian harentzat bakarrik egin dute lan. Apirilean, ordea, Kayabak jakinarazi zuen Orkoiengo fabrika (Nafarroa) itxi egingo zuela 2021. urterako, han egiten dituzten ponpa hidraulikoek merkatua galdu dutelako, direkzio elektrikoen mesedetan. Itxiera horrek lan kargarik gabe utziko du Elgetako fabrika. «Gu ahalegindu gara proiektu alternatiboak bilatzen, Kayabako proiektua kolokan egonez gero kolpeari aurre egin ahal izateko; enpresak, berriz, argi utzi digu proiektu horretan eta bakarrik horretan egingo genuela lan», kexu agertu zen Romaneli.

Beharginek uste dute akatsa ez dela langileena, «kudeaketa edo antolaketa faltarena» baizik, eta horregatik eskatu diote enpresari akatsaren ardura bere gain har dezala. Baina orain arte zuzendaritzarekin egindako bi bileretan ez dute jaso eskaera horren neurriko erantzunik. «Enpresari ez zaio interesatzen antzinatasuna eta soldata handiak dituzten langileak mantentzea: nahiago dituzte langile berriak». Borrokan jarraitzeko asmoa dute langileek, nahiz eta itxaropen handirik ez izan.

70 erosketa 1996tik

CIE Automotive Euskal Herriko enpresarik handienetako bat da gaur egun, baina enpresa nahiko berria da. 1996an sortu zen, INSSEC inbertsore taldea Egaña SA Zaldibarko enpresaren akziodun nagusia egin zenean.

Corporacion Industrial Egaña (CIE) bilakatutakoak handira jokatu zuen hasieratik, eta 1997. urtean hasi zen enpresa berriak erosten. Inyectametal eta Udalbide izan ziren lehenak, eta bost urteren buruan jada 11 enpresak eta 2.000 langilek osatzen zuten taldea.

Beste urrats handi bat egin zuen 2002an, Aforasarekin batzean. Azkoitiko eta Legazpiko altzairu fabrika historikoak eta beste batzuk biltzen zituen taldea zen Aforasa. Bat egitearen ondoren hartu zuen CIE Automotive izena, eta hazkuntza erritmoari eutsi zion: 23 urteko historian 70 enpresa erosi ditu, eta gaur egun 30.000 langiletik gorako konpainia bat da, eta Ozeania ez beste kontinenteetan ditu fabrikak.

Erosketen zerrendan sartutako azken enpresak dira Maquinados de Precision de Mexico eta Cortes de Precision de Mexico, Mexikoko Celaya hirian, Guanajuato estatuan. Printzipioz, 58 milioi. euro ordainduko ditu Cie Automotivek, baina baliteke azken unean aldaketa batzuk izatea prezioan.

Agiri baten bidez, Jesus Maria Herrera CIEko kontseilari ordezkariak azaldu du erositako enpresak osatu egiten direla dagoeneko Mexikon taldeak dituenekin. Ipar Amerikakoa oso merkatu garrantzitzua da Bizkaiko multinazionalarentzat —iaz, salmenten %25 egin zituen han—, baina taldea batez ere Indiara begira dagoela jakinarazi zuen maiatzaren amaieran Anton Pradera presidenteak. Aurten, bere egin zuen Indiako Aurangabad Electricals enpresa.

EAJk eta PSEk berriro aurkeztuko dute Diru-sarrerak Bermatzeko Errentaren legea aldatzeko proposamena Eusko Legebiltzarrean, 2019ko ekainaren 27an.

Lau orduko geldialdiak zerbitzu sozialen alde Bilbon. Andrea Uña ordezkariak mugimenduaren helburua uda guztian zehar protestekin jarraitzea dela azpimarratu du.