«Portuetan ontzi gutxiago dabiltza, eta jarduera gutxiago daukate, gainera; horregatik, era honetako proiektuek lanpostuak sortu ditzakete, eta etorkizuna daukatela ikusten da». Txomin Lasarte Matxitxako Moluskoak proiektuaren kudeatzailea da, Amarrak muskuilua merkaturatuko duen enpresa publiko-pribatuarena. Azti, Lekeitio eta Ondarroako kofradiak, Gipuzkoako kofradien federazioa eta Arrankoba eta Itsaskorda enpresak daude egitasmo horren atzean. Izan ere, Mendexako (Bizkaia) kostan muskuilua ekoizten hastekoak badira, aurretik ikerketa lan handia egin delako izan da.
Duela zortzi urte hasi zen Azti muskuiluak hazteko aukera lantzen, eta, posible zela ikusi zuenean, proiektua bideratzeko aukera zabaldu zuen. «Itsas zabalean muskuiluak hazten ditugun moduan ez dut uste munduan inork ekoizten dituenik». Berritzailea da proiektua horregatik, Lasarteren hitzetan.
Hiru aste inguru barru iritsiko dira euskal kostaldean ekoitzitako lehen muskuiluak arrandegietara eta jatetxeetara. «100 tonako ekoizpenarekin hasiko gara, eta epe motzean 500-600 tona ingurura iritsi gaitezkeela aurreikusten dugu». Zortzi urte barru 1.000 tona ingurura iritsiko dira, eta datorren urtean ostrak ere hazten eta merkaturatzen hastea espero du. Arrantzaren dibertsifikazio horren lekuko izan daiteke, beraz, Matxitxako Moluskoak egitasmoa.
Aukerak eta zailtasunak
Etorkizunerako ildo hori garrantzitsua dela aitortu arren, Leandro Azkue Jaurlaritzako Arrantza zuzendariaren arabera, zaila da halako proiektuak aurrera ateratzea, «gihar finantzario handia» eskatzen duelako; inbertsio handiak egin behar direlako halako egitasmo bat aurrera ateratzeko, eta, azaldu duenez, irabaziak urte askoren buruan iristen direlako. Horrela ulertu behar da, beraz, muskuiluak ekoizteko proiektuan hainbeste enpresa eta ikerketa zentrok bat egin izana. Urkulluk etorkizuneko bidea izango dela esana badu ere, Azkuek gaineratu du zailtasun handiak daudela euskal kostaldean arrainen akuikultura ekoizpena errotzeko.
Lehen ondorioa nabarmena da: ontzidiaren produktibitatea asko handitu da. Eusko Jaurlaritzak sektoreko 2018ko datuak berritu ditu, eta, bilakaera historikoari erreparatuz gero, ikus daiteke kontrako norabidea egin duten bi ardatz argi daudela. Ontzidia eta marinel kopurua behera, eta harrapaketak eta salmentak gora.
Amildu egin dira ontzi kopurua eta marinel kopurua: 748 arrantzontzi zeuden Bizkaian eta Gipuzkoan 1985ean, eta 200 iaz (-%73); 7.950 marinel ari ziren lanean 1985ean, eta 2.224 iaz (-%72).
Eta, hala eta guztiz ere, baxurako arrantzontziek iaz 53.611 milioi tona porturatu zituzten bi lurraldeetako portuetan, 1986an baino ia %32 gehiago —urte horretakoak dira Eustatek eskuragarri dauzkan porturatze daturik zaharrenak—. Gainera, arrainaren salmenta prezioak ere gora egin du, iaz 83,7 milioi euroko balioa izan baitzuen, duela hiru hamarkada baino %44 gehiago.
Europaren bidesaria
Leandro Azkue Jaurlaritzako Arrantza zuzendariak EBren arrantza politikaren helburuekin lotzen du sektorea horrenbeste txikitu izana: Espainia 1986an sartu zen EBn, eta orduan hasi zen gainbehera. «Europak bazeukan ideia argi bat: Espainian eta Euskadin ontzidiaren zati bat sobran zegoela, Espainiak arrantzatzeko zeukan arrain kuota kopuruarekin ez zetorrelako bat hainbeste arrantzontzi eta marinel izatea; ez zen errentagarria».
Azkuek gogora ekarri du ez zela kasualitatea izan EBko kideek 1983an egitea arrain espezieen banaketa orduko bazkideen artean, pentsatuz handik urte gutxira sartuko zirela taldera Espainia eta Portugal, eta egokitu egin beharko zutela aurrez egindako banaketara. «Hori mugarri bat izan zen ulertzeko nolako bilakaera izan duen gure ontzidiak».
Gakoa, dena dela, ontzidiaren teknologia berria eta efizientzia izan dira. «Arrain kopuru bera edo handiagoa harrapatzen dugu, eta fakturazioari etekin handiagoa ateratzen diogu», nabarmendu du Azkuek. «Arrantzatzeko teknikak lehengo berdinak izan arren, arraina topatzeko gaur egun dagoen teknologia punta-puntakoak asko erraztu du lana. Orain, gutxiagoren artean lehen baino gehiago harrapatzen dute».
Horrek badu analisi bikoitz bat: batetik, ontzidia ez da txikitu ingurumen arrazoiengatik, arrain tona gehiago porturatzen baitira; eta, bestetik, sektoreak sortutako aberastasuna —lehen baino handiagoa— pertsona askoz gutxiagoren artean banatzen da.
Arrain espezie bakoitza arrantzatzeko muga ekologikoa zientzialariek jarritakoa izaten dela adierazi du Eusko Jaurlaritzako arrantza zuzendariak, eta egoerak onera egin duela esan du: «Zientzialariek esaten dute orain dela hogei urte espezieen %30ek zeukatela stockaren egoera osasuntsua, eta, gaur egun, Atlantikoan, espezien %70 daude egoera biologiko onean».
Eta aberastasunaren banaketa? Bestelako analisi bat egin du Jaurlaritzako ordezkariak. «Baxuran, egia da jende gehiagoren artean banatzen zela lehen harrapatutakoaren etekina, baina, termino erlatiboetan, gaur egungo arrantzaleek lehengoek baino gehiago irabazten dute».
Bizkaian eta Gipuzkoan baxurako arrantzak du pisurik handiena, eta marinelen diru sarrerak harrapaketen araberakoak izaten dira, freskotarako alturan ez bezala. Hain zuzen, azken hori murriztu da gehien: alturako 107 ontzi eta 1.554 marinel zeuden 1992an; orain, 17 ontzi baino ez dira geratzen, eta 210 marinel, denak Ondarroan (Bizkaia).
Edozelan ere, estatistikei erreparatuta, ontzien eta marinelen galera datuak egonkortuta daude azken urteetan, eta Jaurlaritzak uste du EBk sustatutako doikuntza eginda dagoela ia erabat.
Portuen kontzentrazioa
Portuei dagokienez, nabaria da zer-nolako kontzentrazioa gertatu den hiru hamarkadatan. Gaur egun Ondarroa eta Getaria dira nagusi porturatutako tonetan eta salmenta balioan; atzetik dute Hondarribia, eta atzerago, Pasaia. Gainontzeko portuek nabarmen egin dute behera, batzuk jarduera ekonomiko moduan desagertzeraino.
Kontzentrazioa Jaurlaritzaren apustua izan zela gogora ekarri du Azkuek: «Orduko gobernuak apustua egin zuen arrain lehorreratzea kontzentratzeko Gipuzkoan, Getarian eta Hondarribian, eta Bizkaian, Bermeon eta Ondarroan. Pasaiakoaren jabea Madril da». Apustu hark azaltzen du salmenta jardueren fokalizazioa.
Antolatzaileak, gainera, arazoak izaten ari dira zerbitzariekin. Eragin gazte prekarioen plataformak jakinarazi duenez, behargin askok uko egin diote lan egitera joateari. Zerbitzarientzako ez baitago jaialdirik; plataformako kideen arabera, BBK Live antolatzen duen Last Tour konpainiak lan baldintza «prekarioak» ezartzen dizkie zerbitzariei.
Sare sozialetan kanpaina bat abiatu dute kritika hori zabaltzeko, eta «erantzun positiboa» izan duela azaldu du Mikel Ruiz Oar-Arteta Eragin plataformako kideak. Kanpaina horren eraginez, 40 garbitzaile inguru ez baitira Kobetamendira igo, eta hainbat zerbitzarik ere uko egin diote lanera joateari. Ondorioz, Eragin-ek esan du antolatzaileak azken unean jendearen bila ari direla. Plataformako kide batzuek Last Tourrekoei idatzi diete jakiteko zer baldintzatan ari diren zerbitzari horiek bilatzen, eta zeuzkaten susmo denak argitu dizkiete kontaktu horiek: «Ez diete kontraturik ere eskaintzen». BBK Liveko prekaritatearen aurka abiatu duten kanpainak, beraz, oihartzuna izan duela nabarmendu du.
Lan egitera joateari uko egiteaz gain, Eraginek jaialdian lan egin duten eta egiten ari diren pertsonen testigantzak bildu eta zabaldu ditu sare sozialen bidez. Hala dio bildutako testigantzetako batek: «Bilera eduki berri dugu Kobetamendin, lan baldintzen berri jasotzeko, eta hamar, hamabi eta hamazazpi ordu arteko lan txandak eman dizkigute; azaldu dutenez, gainera, ikuskariren bat baldin badator, gezurra esan behar diegu, esanez kontratua daukagula eta zortzi orduko txandak egiten ditugula».
Atzo lanean hasi eta dagoeneko Kobetamendira gehiago ez igotzea erabaki duen beste behargin baten mezuaren arabera, hamabi orduko lanegunak ezarri dizkiote, eta, kontratua eskatu arren, ez du ezer sinatu. «Lankide batek bero kolpe bat izan du, eta arduradunak ez dira gai izan bisera bat eta botila bat ur eramateko, ezin zutelako euren postua utzi; DJ batek bere emanaldia geratu eta bere bisera utzi behar izan dio. Oso surrealista izan da dena».
Prekaritatearen aurkako plataformak jaso dituen mezu gehienetan antzeko baldintzak deskribatzen dituzte: «Hamabi edo hamalau orduko ordutegiak dituzte; langile gehienak kanpotik etorritakoak dira; kanpinean egiten dute lo, eta lau edo bost euro artean kobratzen dute orduko. Bizkaiko ostalaritzako itunak hamar euro inguruko ordaina jasotzen du».
Last Tourrek salaketa horiei erantzun die komunikazio bulegoaren bidez: «Inguruko jendea kontratatzen saiatzen gara, eta, kanpotik baldin badatoz, aukera eskaintzen diegu nahi izanez gero kanpinean lo egiteko, doan». Lan baldintzei buruz galdetuta, argi azaldu dute langileek hasieratik dakitela zer lan ordutegi izango duten, eta zenbat irabaziko duten lanaren truke. «Hau da, inork ez dauka aurretik hitzartu gabeko lan baldintzarik; ez dute ordu gehiagoz lan egiten, eta ez dute kanpin batean lo egiten derrigortuta». Lanordu bakoitzeko zenbat ordaintzen duten galdetzean, erantzun dute informazio hori eskura ez dutela. Bilatu eta bidaliko dutela hitzeman arren, BERRIAk ez du informaziorik jaso.
Laguntza publikoa
Lan baldintza horien gordina salatu du Eragin taldeak, baina BBK Livek diru laguntza publikoa jasotzen duela kontuan hartuz gero egoera are larriagoa dela esan du Ruiz Oar-Artetak. Jaialdiak izenean Bilbao hitza eramateagatik 1,4 milioi euro jartzen ditu udalak, «baina ez dute bermatzen bertan lan baldintza duinak egongo direla». Horregatik, erakunde publikoei gutxieneko berme batzuk ezar ditzatela eskatu die plataformak. «Eurekin zerbait egitea pentsatzen ari gara».
Eraginek jakinarazi dituen lan baldintzetatik tiraka, Bilboko EH Bilduk galdera egingo dio Bilboko Udalari, jakiteko zenbatekoa den jaialdira bideratzen duen diru laguntza, eta zer neurri hartzen duen lan baldintza duinak bermatzeko. «Diru publikoa erabiltzen den heinean, uste dugu beharrezkoa dela Bilboko Udalak enpresa antolatzaileei eskatzea lan baldintza duinak bermatzeko; badakigu ekitaldi handien ondorioz sortzen diren lanpostuak kasu askotan prekarioak izaten direla, eta BBK Liven kasuan, salaketak egon dira».
LAB sindikatuak ere bere egin du Eragin plataformak egindako salaketa BBK Liveko langileen baldintzen inguruan, eta Bilboko Udalaren jarduna kritikatu du. «Azpikontratazioa eta prekarizazioaren finantzaketa dira EAJk eta PSE-EEk gidatutako instituzio publikoen ohiko praktika», esan du sindikatuak. Era berean, lan ikuskaritzari eskaera egin dio «hartu beharreko neurriak har ditzan». Gaur itzaliko dira BBK Live jaialdiko argiak, baina bertako lan baldintzek soka luzea ekarriko dute datozen hilabeteetan.