BECen inpaktu ekonomikoa 2019an 92,5 milioi eurokoa izan da. Guztira 212 ekimen antolatu ziren eta 944.256 bisitari egon ziren lehengo urtan BECen.

Donald Trumpek AEBetako agintaritza eskuratu eta Txinako produktuei gerra deklaratu zienetik, hodei beltz batek estali du nazioarteko ekonomia, baina negoziazio aldi gogor baten ostean, Washingtonek eta Pekinek sinatu dute haien arteko merkataritza gerra geldiarazteko akordioaren «lehen fasea». Atzo irudikatu zuten hori Trumpek eta Liu He Txinako lehen presidenteordeak, Etxe Zurian. Dena den, bi herrialdeen arteko konpromisoak mugatuak dira: menia hauskor bat sinatu dute, hitz egiten hasi aurretik arazo zirenetako asko konpondu gabe utzi baitituzte.

86 orri dituen akordioaren zati batzuk baino ez dituzte ezagutarazi, eta AEBetako komunikabideen arabera, ez dute osorik zabalduko. Oro har, Txinak gehiago irekiko dizkie bere merkatuak AEBetako produktuei, bereziki lehen sektorekoei, energiaren alorrekoei —gasa eta petroleoa—, manufakturei eta sendagaiei: bi urtean 200.000 milioi dolarreko erosketa osagarriak egitera konprometitu da Pekin. Erosketa horiek AEBen KPIaren %0,2-0,3ko hazkundea ekarriko lukete, Bloomberg agentziak eginiko kalkuluen arabera.

Trukean, AEBek erdira murriztuko dituzte —%7,5era— Txinako produktuei ezarritako muga zerga batzuk —heren bati ingururi—. Hala ere, zerga gehienak mantenduko dituzte, eta gehiago ezartzeko aukera ez dute baztertu, Pekinek akordioaren baldintzak bete ditzan eta akordioaren hurrengo negoziazio fasean «egiturazko gaiak» jorra ditzan, AEBetako Ogasun idazkari Steven Mnuchinek azpimarratu duenez. «Modu bat da Txinak negoziazio mahaian jarrai dezan».

Pekin, berriz, konprometitu da yuan edo renminbi diruaren balioa «modu artifizial» batean ez jaistera; mekanismo hori erabili izan du AEBetan saltzeagatik ordaindu beharreko tarifak konpentsatzeko. Uko egin dio, halaber, hara doazen AEBetako konpainiak behartzera beren teknologiak transferitzera, baina ez beste era batera produktu horiek kopiatzera. Mnuchinek azaldu duenez, Washingtonek jabego intelektualaren lapurretari buruz eginiko kexak aztertuko dituzte datozen negoziazioetan — horietarako datarik ez dute jarri—.

Testuak, halaber, ez du zibersegurtasunaren inguruko konpromisorik jasotzen —sarean dauden datuen kudeaketari buruzkoak, esaterako—, AEBek eskatu bezala. Horrez gain, bere ekonomiaren egituran aldaketa sakonagoak egiteko eskaerak ere ez ditu aintzat hartu Pekinek; adibidez, sektore estrategikoentzako diru laguntzak murriztearena; bereziki, altzairugintzan eta eguzki energiaren industrian.

Garaipen «politikoa»

Akordioak eten egingo ditu azkenengo ia bi urteetan bi herrialdeen artean izandako tentsioak eta mehatxuak, nazioarteko ekonomiari eragin diotenak. 2016ko hauteskunde kanpainan Trumpek hitzeman zuen gogor egingo zuela Txinako produktuen kontra, eta agintera iritsi zenean negoziatzaileei eskatu zien bi herrialdeen arteko merkataritza ituneko baldintzak berridazteko, indarrean zeudenak AEBetako industria eta enplegua suntsitzen zituztela argudiatuta. Atzo sinatutako akordioa «garaipen politikotzat» jo du Trumpek.

Adituen arabera, epe motzean AEBentzat izan daiteke onuragarriagoa ituna, eta, bereziki, Trumpentzat. Azaroan abiatuko dute hura berriz aukeratzeko prozesua. Ekonomikoki, baldintza berriekin esportazioak areagotzea espero dute AEBek, eta Txinarekin duten merkataritza defizita murriztea. Baina mehatxuek eta merkataritzaren ikuspegitik sortutako ziurgabetasunek zama astuna utzi dute herrialdeko ekonomian: prezioek gora egin dute, eta enpresen inbertsioak atzeratu egin dira, besteak beste. Era berean, eszeptizismo handia dago elkarrizketen hurrengo faseen inguruan.

«Elkarrekin konpontzen ari gara iraganean egindako akatsak, eta segurtasun juridikoa eskaintzen ari gatzaizkio etorkizunari», adierazi du Trumpek akordioa sinatzeko ekitaldian. Liu Hek, berriz, Xi Jinpingen gutun bat irakurri du: hitzeman du Txinak bete egingo duela sinatutakoa, eta azpimarratu du akordioa «onuragarria» izango dela bi herrialdeentzat eta «munduarentzat».

Analisten arabera, epe luzera, Txinari egin diezaioke mesede gehiago. Gatazkak iraun duen denboran Pekinek lortu du desazelerazioari aurre egitea pizgarrien bitartez, baina ez aurreko urteetako mailan. Akordioarekin ekonomia suspertu nahi du, kanpoko produktuei —AEBetakoak, baina baita beste herrialde batzuetakoak ere— eta inbertsiogileei ateak gehiago zabalduz.

Eguneroko saskian ere ikusi da 2019. urtea inflazio txikikoa izan dela. Aurten ere, BERRIAk oinarrizko 35 produkturen saskia osatu du, eta Ipar zein Hego Euskal Herrian zer bilakaera izan duten aztertu du. Bidasoa ibaiaren alde batean zein bestean dagoen —Oiartzunen (Gipuzkoa), eta Donibane Lohizunen (Lapurdi)— kate handi baten hipermerkatuen Internet zerbitzuak erabili ditu prezioak konparatzeko. Ariketa ez da inondik ere zientifikoa, unean uneko eskaintzek prezioak desitxuratzen dituztelako; gainera, produktu batzuk ez dira berdin-berdinak urte batetik bestera edo alde batean zein bestean. Baina ondorioa nahiko garbia da: oso gorabehera txikiak izan dira prezioetan.

Are gehiago, Oiartzungo saltokian zortzi produktuk ez dute prezioa aldatu: whiskia, jogurta, sagardoa, kafea, kondoiak, tanpoiak, arroza eta esnea. Beste hamar produktu merkatu egin dira, haien artean freskagarriak, garagardoak, eta oliba olioa. Bakailaoa ere nabarmen merkeagoa ageri da BERRIAren saskian, baina Donibane Lohizunekoan salgai dagoen antzeko produktu batera egokitzeko aldatu izanaren ondorio da. Bakailaoaren desitxuraketa hori gabe, ez legoke alderik 2019ko eta 2020ko urtarrileko saskien artean.

Ipar Euskal Herriko saskia 40 euro garestiagoa da, eta gutxiago merkatu da. Kasu horretan ere bakailaoaren eragina ageri da; hura gabe, ordea, sei produktu baizik ez dira merkatu: letxuga, esnea, ogia, arroza, kafea, ontziak garbitzekoa, eta, batez ere, oilaskoa. Gehien garestitu diren produktuen artean daude whiskia eta txekor haragia; gainontzekoen prezioa zentimo gutxi batzuk igo da.

Oro har, merkeagoa da erosketak Oiartzunen egitea Donibane Lohizunen baino. Alde handia dago okelan, nahiz eta oraingo alderaketan oilasko oso bat merkeagoa izan Lapurdin Gipuzkoan baino. Prezio berdintsuko produktuen artean daude arrautzak, espagetiak, eta fruta. Osasun higieneari lotutako produktuak merkeagoak dira Iparraldean Hegoaldean baino, eta hori gertatzen da jogurtetan ere.

Zenbaki bakar batek interpretazio kontrajarriak izan ditzake. Inflazioarena da horietako bat: Hego Euskal Herrian prezioak %1,2 igo ziren iaz, behar baino gutxiago Europako Banku Zentralaren arabera, baina guztiz balekoa herritar gehienentzat, haien sariak prezioak baino gehiago hazi baitira, eta erosteko ahalmena irabazi baitute. Ipar Euskal Herriko daturik ez dago, baina hortik gorakoa izan daitekeela pentsa daiteke, erreferentzia gisa hartuta INSEEk Frantziarako emandakoa, %1,5ekoa.

Inflazioak urteak daramatza EBZk egokitzat jotzen duen mailatik behera —%2tik gertu, baina hortik behera—, bai eurogunean, bai Hego Euskal Herrian. Lau lurralde horietan, 2016an baizik ez zen gerturatu banku zentralen nahietara (%1,6), baina, orduz gero, hortik beherako maila batean egonkortu da: %1,1 2017an eta 2018an, eta %1,2 iaz. Are txikiagoa izan zen ekonomia atzeralditik kostata atera nahi zuen urteetan: -%0,8 2014an, eta %0,2 2015ean.

Banku zentraleko ekonomisten arabera, igoera apal horrek erakusten du ekonomia ez dagoela osasun betean, are gutxiago kontuan hartuta jarduera indartzeko 2,6 bilioi euro jaulki dituela zorra erosteko programaren bidez. Inflazio apalak mugak jartzen dizkio bere diru politikaren eraginkortasunari, eta tresnarik gabe utz dezake egoera ekonomikoak okerrera egingo balu.

Pentsioak, %1,6

Baina EBZko ekonomisten arazoei baino norberaren patrikari gehiago begiratzen dionak badu beste kezka bat: bere hileroko saria inflazioaren azpitik handitzea, eta, hortaz, erosteko ahalmena galtzea. 2019an, gehiengoak ez du izan halakorik Hegoaldean.

Batetik, Hegoaldeko 650.000 pentsiodun ingururi pentsioak gutxienez %1,6 igo zizkieten 2019ko urtarrilean —ia 700.000 pentsio daude, baina batzuek bi jasotzen dituzte—. Pentsio txikiak %3 handitu zituzten, eta alargun batzuei gehiago, hildako bikotekidearen pentsioaren zatia %52tik %60ra handitu baitute azken bi urteetan. Kopuru horiek guztiak hitzartu zituzten PPk eta EAJk, jeltzaleek Mariano Rajoyren gobernuaren 2018ko aurrekontua onartzearen truke, eta Pedro Sanchezek konpromiso hori errespetatu zuen Moncloara iritsi zenean. Gobernua osatu berri du Sanchezek, eta haren lehen iragarpena izango da aurten pentsioak %0,9 handitzea, eta 2021eko apirilean konpentsatzea azkenean inflazioa hortik gorakoa bada.

Soldatak, %2tik gora

Bestetik, indarrean dauden lan itunek inflaziotik gorako soldata igoerak ezarri zituzten iaz. Lan Harremanen Kontseiluak Araba, Bizkai eta Gipuzkoarako emandako azken datuen arabera, indarrean dauden itunek %2,01eko soldata igoera ekarri diete langileei. Gehiago igo dira soldatak 2019an bertan hitzartutako itunetan: %2,31.

Hori bai, igoera horiek ez zaizkie itunpeko langile guztiei aplikatu: LHK-k berak dio urriaren amaieran hiru lurraldeetako langileen %15ek hitzarmena iraungia zutela, eta beste %35,8 berritzeko zain zeudela. Hitzarmena indarrean zutenak langileen %49 ziren, baina kopuru horrek gora egin du urtearen amaieran, berritu egin baita Bizkaiko metalgintzakoa, guztietan handiena.

Hegoaldeko 130.000 langile publikoek ere erosteko ahalmena irabazi dute. Eusko Jaurlaritzak eta Nafarroako Gobernuak, esaterako, %2,25 handitu zizkieten sariak beren langileei 2019 hasieran, eta udan, beste %0,25.

Erregaien ondorioa

Petrolioaren gorabeherek eragin handia izan dute inflazioaren bilakaeran. Erregai merkeagoa dela eta, beheranzko joera izan du KPIak urtean zehar, baina abenduak joera hori irauli du: prezioak %0,2 merkatu dira hilabete horretan, baina, iaz %0,6 jaitsi zirenez, urte arteko inflazioa %0,8tik %1,2ra igo dute.

Inflazioari behera eragin dio, berriz, argindarra merkatu izanak.

Kontsumorako Prezioen Indizea (KPI) % 1,2 eta % 1,3 igo da EAEn eta Nafarroan 2019an, hurrenez hurren, Espainiako Estatistika Institutuaren datuen arabera.

2019ko urtarriletik urrira arte grebagatik galdutako lanaldiak EAEn. Euskadin, lan egin gabeko 369.469 lanaldi pilatu dira, 2019ko lehen hamar hilabeteetan.

2019. urtea ez da izan hasieran uste bezain ona Bizkaiko metalgintza sektorearentzat. «Ageriko moteltze bat» izan da, Jose Luis Lopez Gil FVEM metalgintzako enpresen Bizkaiko federazioko buruak atzo azaldu zuenez. Eten hori azken seihilekoan gertatu da bereziki, eta, batez ere, metalurgian eta produktu metalikoaren azpisektorean. Azken horretan, baina, federazioko enpresen %60 daude. Hala ere, FVEMren arabera, enpresek antzeko irabaziak izaten jarraitu dute, edo «pixka bat» hobetu dituzte, beste azpisektore guztiek hobera egin dutelako. Lanpostu sormenari buruz, hura ere espero baino apalagoa izan da, baina sortu egin dira. Ekainean, mila lanpostu berri zituzten sortuak sektorean, baina bigarren seihileko beherakadaren erruz, «bostehundik ez pasatzea» espero du Lopez Gilek. Iazko aurreikuspenetan 1.500 lanpostu inguru sortzea espero zutela esan zuten.

Bizkaiko metalgintzako sektorea %1,1 hazi zen 2019an, Araba, Bizkai eta Gipuzkoako ekonomia baino gutxiago —datu ofiziala ez dute eman oraindik, baina %2aren ingurukoa izatea espero da—. Urte ona ez izan arren, sektoreko enpresen %36k espero baino irabazi handiagoak lortu zituzten, %29k esperotakoaren inguruan, eta %34k, berriz, gutxiago. 2020ko lehen seihilekoan 2019ko azken txanpako joera mantentzea espero du FVEMek, eta egoerak hobera egingo duela uda iristean. Oro har, enpresen %68k irabaziak espero dituzte 2020rako, eta %10ek, galerak. «Datu hori 2019koa baino hobea da, iazko inkestan %15ek espero baitzituzten galerak», zehaztu zuen federazioko buruak.

FVEMek bere afiliatuei eginiko inkesta baten bitartez egiten ditu 2020rako aurreikuspenak, eta 251k erantzun dute. Alde horretatik, enpresen %74k langile kopurua mantentzea espero dute, eta %13 dira lantaldea murriztea edo handitzea espero dutenak. Kontratazio horien %70 langile formakuntzan trebaturikoak izango dira. Sektorean 58.000 langile daude, eta %84k behin betiko kontratua dute. Inkestan, halaber, lehiakortasunari gehien eragiten dioten aldagaien inguruan galdetu diete enpresei, eta hiru hauek nabarmendu dituzte: langile kostuak, kotizazioei dagozkienak bereziki; lanaldiak eta haren araudiak (malgutasuna, aparteko orduak…), eta lehengaien kostua.

Hauteskundeak, apirilean

Lopez Gil bere presidente aldia amaitzeko zorian dago, eta FVEMek buru berria aukeratu beharko du apirilerako. Bigarren agintaldia du, eta ezin da berriz aurkeztu. Oraingoz ez dago hautagairik, baina «norbait» aurkeztea espero du. Sektoreko lan hitzarmena sinatuta egoteak hautagaitzak agertzea erraztu beharko luke. Martxo amaieran batzorde nagusiko 45 enpresak aukeratuko dituzte, eta haien ordezkariek aukeratuko dute presidente berria, apirilean.

Gutxiago eta nekatuak, baina determinatuak. 1.500 herritarrek manifestazioa egin zuten atzo Baionan, Frantziako Gobernuak ezarri nahi duen puntukako erretreta sistemaren kontra. Lan Burtsatik abiatu, eta Kontseilu Nagusiaren aitzinean bukatu zuten martxa, «erretreta gurea da; lortzeko borrokatu ginen, eta atxikitzeko borrokatuko gara» oihuen artean. Eguerdian, grebalariekiko elkartasun bazkaria antolatu zuten, eta, arratsaldean, eskualdeko tren bat blokeatu zuten ordu eta erdiz. Aldarrikapen berarekin segitzen dute 40 eguneko mugimenduaren ondotik: erreforma bertan behera uztea.

Dagoeneko hilabete eta erdi egin dute greban sektore batzuetan, eta nabari da nekea. «Guretzat, gero eta zailagoa izanen da horrela irautea; ekonomikoki konplikatua bilakatzen ari da anitzentzat», azaldu du Peio Dufau trenbideetako CGTko kideak. «Gogoetan ari gara, nola egin ahal bezainbat iraun eta diru gutxiago galtzeko». Haren hitzetan, enpresa anitzetan mugimendu azkarrak ikusten dira: Frantziako zortzi petrolio findegiak greban dira, eta blokeatuak dituzte; petrolio biltegi bat baino gehiago ere blokeatuak dira. Iraungo balute, erregai eskasia sor liteke epe labur edo ertainean. Frantzia iparraldeko portuetako langileak ere ekonomia anitz kaltetzen ari direla baieztatu du Dufauk. «Hedabideetan ez da hainbeste aipatzen; domaia da. Garrantzitsua da langileek ikustea zer ondorio dituen grebak: orain arte bezala ekonomia blokeatzen badugu, irabazten ahal dugu. Hori goraipatu behar dugu; langileek sinetsi behar dute irabazten ahal dugula».

Trenbideetako langileen %94k greban segitzea bozkatu zuten atzo goizean, Baionan eginiko biltzarrean. Greban segitu ala ez bozkatzen dute egunero, eta, atzo, hiru aukera zituzten: greba iraunkorrean segitzea, intersindikalaren agendari jarraitzea edo greba uztea. Lehen bi aukerak gailendu ziren, greba iraunkorraren aldeko diferentzia txiki batekin. Izan ere, abenduaren 5ean mugimendua abiatu zenetik modu iraunkorrean greba egin duen sektore bakarrenetakoa da trenbideetako langileena, eta nekea sumatzen zaio bati baino gehiagori. Mugimendua gogortzeko ardura bere gain hartu badute ere, hasieratik erran dute bakarrik ez zutela lortuko, baina orain arte ez dute kausitu mobilizazioa gainerako sektoreetara zabaltzea.

«Nekatuak eta kezkatuak» ikusten ditu grebalariak Geronimo Prieto LABeko arduradunak. «Zoritxarrez, ez dugu beste sektoreetatik erreleborik ikusten. Horrek kezka sortzen du greba egiteko modu honetan». Ezinbestekoa iruditzen zaio greba sektore berrietara zabaltzea, eta estrategiaz gogoetatzea nahi du. Ez du uste CFDTren mugimenduek greba ahulduko dutenik, baina berak dio bai Frantziako Gobernuak eta bai sindikatu erreformistak grebarekiko atxikimendua apaltzeko erabiliko dutela. Horregatik, sindikalistak uste du garai «kritikoa» dela; aste hau erabakigarria izanen da, haren arabera.

Haurtzaindegietakoak

Haurtzaindegietako langileek eta gurasoek protesta egin zuten atzo, Haurrik ez zaindegian lelopean, eta pentsioen erreformaren kontra antolatua zen manifestaziora batu ziren Baionan. «Haurtzaindegientzat lege berri bat prestatzen ari da Frantziako Gobernua; guretzat, arrunt lotua da gaurko mobilizazioarekin», azaldu zuen Marie Dol Ohakoa haurtzaindegiko zuzendariak. «Haurtzaindegietan haur gehiago hartzea nahi dute, heldu eta profesional gutxiagorekin. Haurrentzat metro koadro gutxiago ezarri nahi dituzte, gainera. Ez gara ados. Pertsonal diplomadun gehiago nahi dugu, denbora gehi- ago geure lana aztertzeko; lana hobeki egiteko baliabideak».

Pentsioekin lotutakoa baizik ez da izan Pedro Sanchezek bere lehen Ministro Kontseilu osteko agerraldirako gordea zuen munizioa. Pentsioak KPIra loturik igo ditu Madrilek lege dekretu baten bidez, eta indargabeturik utzi du 2013ko pentsio erreformak jasotzen duen %0,25eko igoera; Rajoyren gobernuak onartu zuen hura. Horraino mugatu dira Espainiako Gobernuaren lehen Ministro Kontseiluaren erabaki ezagutaraziak. Ez da albisterik egon langileen kaleratzea ahalbidetzen duen gaixo baimenen pilaketaren inguruko arauarekin loturik, ezta gutxieneko pentsioen igoerarekin loturik ere, esaterako. Baina inor gutxik jartzen du zalantzan gobernu berriak gutxieneko pentsioen igoera aurrerago iragarriko duela. Edonola ere, Sanchez pentsiodunei begira jarri da bere lehen pausoa emateko presidente gisa, eta %0,9ko igoerak hamar milioi pentsiodun/boto emaileri eragingo die.

Hego Euskal Herrian, hamaika euro baino gehiago igoko da batez besteko pentsioa urtarrilaren lehenaz geroztik —atzerako eraginez onartu dute dekretua—, eta 1.230 euro ingurura iritsiko da. Iazko abenduan 699.500 pentsio zeuden Hegoaldeko lau lurraldeetan, eta pentsioen gastua ia 853 milioi eurorena izan zen.

Pedro Sanchezek berak azaldu zuen atzo, Ministro Kontseiluaren ondoko agerraldian —aurrerantzean astearteetan izango da ministroen batzarra—, pentsiodunek 2021eko apirila baino lehen jasoko dutela konpentsazio ordainketa bat, baldin eta 2020ko KPIa %0,9 baino gehiago igotzen bada. «Erosteko ahalmena gal ez dezaten hartu dugu erabaki hori», esan zuen Sanchezek, gogoratuz Rajoyren garaian pentsiodunek hainbat urtez galdu zutela erosteko ahalmena, pentsioak %0,25 besterik igo ez ziren urteetan. Sanchezen gobernuak pentsioak berriro inflaziora lotzeko neurriak 1.397 milioi euroko kostua izango du, Gizarte Segurantzaren Ministerioak jakinarazi duenez.

Pentsiodunen eskaerak

Bi urte dira pentsiodunak kalean direla protestan, «pentsio publiko duinen alde». Haien aldarrikapen taulako bat besterik ez da pentsioak KPIra lotzeko eskaera. Hasteko, pentsioak betiko KPIra lotzea nahi dute, eta ez urtez urte aldatzea, egun indarrean dagoen pentsioen erreformak behartua. Gainera, jasangarritasun faktorea baztertzea eskatzen ari dira, erretiro adina gehiago atzeratu ez dadin eta pentsioak apalduz joan ez daitezen haiek kalkulatzeko tarteak zabaltzearekin batera.

Sanchezek, ordea, aditzera eman zuen aldagai horiek guztiak Toledoko Itunean erabaki beharko direla, adostasun handiagoa beharko dutela. «Enpresariek eta sindikatuek ere zeresan handia dute pentsioen inguruan», gaineratu zuen. «Gobernuaren konpromisoa da pentsioen jasangarritasuna bermatzea»

Zehaztasun falta horretan utzi zituen, halaber, lan erreformarekin lotutako gaiak: adibidez, gaixo baimenak pilatzeagatik kaleratzea ahalbidetzen duen araua; aurreko beste eduki guztiak bezala, hori ere elkarrizketa sozialeko mahaira bideratu zuen. Gobernu berria azken lan erreformaren hainbat eduki aldatzeko prest legoke: adibidez, ultraaktibitatea —urtebetekoa alboratu, eta mugagabea ezarriko litzateke— eta negoziazio kolektiboaren itunen lehentasunak, enpresa itunei kenduta eta sektorekoei emanda.

LAB sindikatuak salatu zuen Sanchez «oso urrun» geratu dela pentsiodunen eskaeretatik: «Berandu iritsi da, eta ez du inor asebete».

Milioi erdi Barik txartel iraungiko dira aurten. 2013an jarri zuten martxan, eta hasieran lau urteko epea jarri zioten arren, 2017an hiru urte gehiago luzatu zuten.