Atzo eginiko prentsaurreko batean, Imanol Lasa Ekonomia Sustapeneko diputatuak ez zuen neurri berririk aurreratu, baina jakinarazi zuen aldundia datozen asteetan ehun eragile ingururekin elkartuko dela «ekintza plan bat zehazteko», orain arteko neurriak «iraungita» daudelako edo ez direlako egokitzen egungo egoerara. Plan hori 2021. urteko aurrekontuetan islatuko dela azaldu zuen, baina zerga bilketan izandako jaitsierak —%20 ingurukoa— aurrekontuan nola eragingo duen galdetuta, erantzun zuen berari ez dagokiola hori zehaztea. Hala ere, aurreratu zuen aldundiak ekonomia suspertzeko diru funtsak handituko dituela. «Inoiz baino gehiago, benetan garrantzitsua eta saihetsezina denaren artean bereiztea eskatuko dute aurrekontuek».
Orain artekoaz eta bereziki COVID-19agatik apirilean abiatutako laguntzei buruz mintzatu zen Lasa, eta «balantze baikorra» egin zuen. Diru sailaren %95 dagoeneko «aktibatuta» dagoela azaldu zuen: 562 enpresek jasoko dituzte laguntzak, eta 10.000 langile ingururi eragingo diete. Dena den, gogorarazi zuen urteko lehen sei hilabeteetan, eta bereziki martxotik ekainera, 8.400 lanpostu galdu direla lurraldean, %9koa dela langabezia tasa, eta urte amaieran «bi digitutik gorakoa» izatea aurreikusten dutela. Horrekin batera, beste datu bat eman zuen: Gipuzkoako hamar enpresatik zazpi baino gehiagori %20 jaitsi zaiela fakturazioa.
«Itxaropena» nazioartetik
Datozen asteetan albiste txar gehiago izango diren arren, azpimarratu zuen «notizia ona» dela orain arte behintzat Gipuzkoan enpresa handirik itxi ez izana, eta gaineratu zuen sektore batzuetan %100ean ari direla lanean; beste batzuetan, aldiz, egoera okerragoa dela aitortu zuen —aeronautika, metalgintza eta garraioa aipatu zituen—, eta errekuperazioa geldoagoa izango dela, nazioarteko ekonomiaren eboluzioaren araberakoa izango delako hura. Hala ere, Txinatik eta Alemaniatik datozen berriak «itxaropentsuak» direla adierazi zuen.
Ez da gutxi. 100.000 milioi euro Frantziako BPGaren %4 inguru dira. Euskal Herrian 4.000 milioi gastatzea adina, esaterako. Castexek nabarmendu du EBko gobernuen artean «planik masiboena» dela, eta 2008ko krisiari aurre egiteko jarritako diruaren halako lau.
Zor publikora joko du Frantziako Gobernuak inbertsio plana ordaintzeko eta zergen jaitsierak kutxetan sortuko duen zuloa estaltzeko. Baina laguntza estimagarri bat izango du: Europako Batasunarena. Inbertsioaren %40 EBren Hurrengo Belaunaldia planetik etorriko dela ziurtatu du Jean Castex lehen ministroak. Bereziki, trantsizio energetikorako proiektuak lagunduko ditu EBren diruak, era horretako inbertsioak finantzatzeko sortu zutelako. Planak BPGaren %120etik gora jarriko du Frantziaren zor publikoa hurrengo urteetan, baina kopuru horri garrantzia kendu dio gobernuak; argi utzi nahi du orain lehentasuna gastu publikoa handitzea dela, eta austeritateak are kalte handiagoak eragingo lituzkeela kontu publikoetan eta herritarren bizi baldintzetan. Kalkulatu dutenez, 2025ean hasiko dira orain pilatutako zorra kitatzen.
Gainera, Castexek agindu du ez dutela «zergak handitzeko akatsa» egingo. Alemaniak bai egin du —BEZa jaitsi du aldi baterako eta laguntza zuzenak eman dizkie familiei, kontsumoari eusteko—. Baina Frantziako Gobernuak argudiatu du bere herritarrak izan direla EB osoan erosteko ahalmen gutxien galdu dutenak, enplegua babesteko ezohiko neurriei esker. Azalpen horrek ez ditu denak gogobete, eta «ahulenez» ahaztea egotzi diote ezkerreko taldeek eta sindikatuek Parisko gobernuari. «Errazena izango zen eskaerari laguntzea, BEZa jaitsita edo prestazio sozialak handituta. Baina horrela ez da Frantzia XXI. mendeko erronketara prestatzen», erantzun die Bruno Le Maire Finantza ministroak.
70 neurri ditu planak, eta hiru arlo nagusitan banatuta daude. Batetik, batez ere etorkizunera begira, trantsizio energetikoa errazteko 30.000 milioi inbertituko ditu. Horren barruan, 11.000 milioi euro izango dira garraiobide garbiagoak bultzatzeko, eta horietatik kopururik handiena trenek jasoko dute: 4.700 milioi trenbideak berritzeko, gaueko trenak berreskuratzeko, eta salgaien trafikoa indartzeko. Garraio sailean, dirua bizikletentzat bidegorriak egiteko izango da, ibilgailu elektrikoentzat kargagailuak jartzeko, garraio publikoak elektrifikatzeko, eta auto zaharrak ordezkatzeko planak finantzatzeko ere.
Beste 9.000 milioi jarriko dituzte enpresei beren trantsizio energetikoa egiten laguntzeko. Horren barruan, 2.000 milioi daude «hidrogeno berdearen sarea» sortzen hasteko, hau da, erregai fosiletatik eratorria ez dena ekoizteko eta haren produkzioa nola merka daitekeen ikertzeko.
Eraikin publikoak eta pribatuak energetikoki eraginkorragoak egiteko 7.000 milioi baztertu ditu planak. Dirua izango da laborantza ekologikoa eta ekonomia zirkularra sustatzeko ere. Dirua ez dela nahikoa ohartarazi dute talde ekologistek. «Lehen urrats bat, beharrezkoa».
Planaren bigarren hanka enpresei begirakoa da, eta 35.000 milioi izango ditu. Haien lehiakortasuna bultzatzeko neurrietako bat izango da ordaintzen dituzten zergak urtean 10.000 milioi jaistea. Produkzioa zamatzen duten zergak aukeratu ditu Parisek, hala nola CVAE izenekoa —sortutako balio erantsiaren gainean ordaintzen dute— eta jabetza higiezinen gainekoak. Castexek ziurtatu du enpresa txikiek eta ertainek aterako diotela etekin handien, nahiz eta CVAE soilik ordaintzen duten 500.000 eurotik gora fakturatzen dutenek.
Beste arlo bat ere izango du planak: 35.000 milioi euro jarriko ditu «lurralde eta gizarte kohesioa bermatzeko». Atal horretan izango dira gazteen aldeko enplegu plan bat (6.500 milioi), tokiko erakundeen inbertsioak laguntzea (5.200 milioi), eta erietxeetan egin beharreko inbertsioak (6.000 milioi). Langabeak trebatzeko dirua handituko du gobernuak. Planaren barruan ez dagoen arren, langabezia partziala —hegoaldeko aldi baterako erregulazio espedienteak— luzatuko ditu Frantziak, batez ere oraindik muga asko dituzten sektoretan, hala nola kulturan eta turismoan.
Airbus eta Boeing erraldoiek milaka kaleratze iragarri zituzten uda hasieran, sektoreak bizi duen krisi latza tarteko, eta, ondoren, domino efektu bat iritsi da: ITP, Aernnova, Aciturri, Alestis… Sektorea zulo beltz batean dago martxotik, koronabirusak hegazkinak lurrean utzi zituenetik. Aire konpainia ugari amildegiari begira daude, eta beste asko estatu laguntzei esker bizirik irauten, bidaiarien garraio kolektiboa suspertzen den arte. Gaur-gaurkoz, ez du ematen hori berehala gertatuko denik.
Bien bitartean, sektoreak Euskal Herrian duen azpiegitura uzkurtzen ari da astetik astera, eta euskal industriarentzat albiste oso txarra da hori, Hegan klusterreko enpresetako lanpostuak kalitatezkoak direlako, oro har, eta balio erantsi handiko jarduera delako aeronautika; susperraldia iristen denean merkatua txukuntzen lagundu dezakeen horietakoa da. Birus kutsakorrak turismoari lotutako enplegu kaskarra zigortu du aurren-aurrena, baina turismo hori gabe aire konpainientzat ez da samurra aurrera egitea, eta haien inbertsiorik gabe ez dago aeronautika industria sendorik. Ia dena dago lotua egungo ekonomian, baita hotel kate handi bateko gela garbitzaile prekarioaren enplegua eta aeronautika industriako ingeniariarena ere.
Negoziazioa, Madrilen
UGT sindikatuak erabat baztertzen du 214 kaleratze jasotzen dituen enplegua eteteko dosierra. Neurri traumatikoak saihestuko lituzketen alternatibak nahi ditu; hala esan diote zuzendaritzari kontsulta epeko lehen bileran. «Irteera negoziatuak» eskatu ditu Espainiako sindikatu horrek, eta azaldu du «unean uneko arazo bat» bizi duela aeronautikaren sektoreak, eta kualifikazio handiko enpleguei eusteko ahalegina egin behar duela Aciturri enpresak.
Alestisen kasuan gertatu den moduan, Aciturrik Madrilera eraman du erregulazioaren negoziazioa, euskal sindikatuak bazter utzita.
Urte politikoa lanez gainezka hasi du gobernuak Espainiako sindikatu eta patronal nagusiekin osatutako mahaiak. Hala nola telelanari buruzko araudia dute esku artean eta subsidioen erregulazio berria, konfinamendu betean langabezia saria amaitu eta merkatuaren inguruabarrak direla-eta beste lan bat bilatzeko aukerarik izan ez dutenentzat. Lan Ministerioak «berehala» onartu nahi ditu bi horiek. Denbora gehiago beharko dute, aldiz, autonomo faltsuei buruzkoak eta 2013ko lan erreforman egin asmo dituzten aldaketek.
Erregulazioen inguruan, oraingo araudia ekainaren amaieran hitzartu zuten. Gaur egungo egoera ez bezalakoa zen ordukoa: COVID-19aren kasuak gutxitzen ari ziren, eta jarduera ekonomikoa suspertzeko helburuarekin adostu zuten. Horretan lagungarri, izan ere, mugikortasun debekuak eta beste batzuk kentzea, eta sektore batzuetan lan eskariak jaso izana: 180.000 behargin itzuli ziren lanera. Udan zehar gehiago batu dira, eta, abuztuaren amaieran, 34.925 langile zeuden artean ere erregulazioan: egondakoen %15 baino ez.
Orain, ordea, egoera zailtzen hasi da berriro, birusaren agerraldien ondorioz, eta pentsatzekoa da enpresek berriz eskatuko dituztela erregulazioak. Argi geratu da jarduera ez dela egoera normal batera itzuliko denbora batez, eta enplegua nola edo hala babesteko neurriak beharko direla. «Hau ez da data kontu bat: ABEEak urte amaierara arte luzatu behar diren ala Aste Santura arte. Neurria oraingo egoerarekin lotu behar da, baina baita ondoren izan ditzakegunekin ere», azpimarratu du Unai Sordo CCOOko idazkari nagusiak.?
Laguntzaren zenbatekoa
Hala, denboraz harago, sindikatuek aldi baterako lan erregulazioan daudenen baldintzak ziurtatu nahi dituzte, bereziki diru laguntzaren kopuruarekin loturikoak: egun langile bakoitzak bere nominaren soldata oinarriaren %70 jasotzen du, muga batzuekin: hilean 1.412 euro gehienez. Baina sei hilabete igaro ondoren, %50 da hori. Langile asko urri hasieran egongo lirateke egoera horretan; zehazki, krisia hasi zenetik erregulazioan daudenak -lan erregulazio partzial bat daudenen kasuan, geroago-. Dena den, eskaera horrek ez du konponbide errazik. Laguntzen murrizketa ez da ABEEetan bakarrik gertatzen, langabezia saria jasotzen dutenei ere eragiten die. «PPren lan erreformaren ondorioetako bat da hori, eta baliogabetu egin beharko litzateke kasu guztientzat», azaldu du Sordok. Horrek, baina, Rajoyren gobernuaren lan erreforma aldatzea eskatuko luke, eta ez patronalak ezta neurri batean gobernuak ere, ez dute hor sartu nahi, oraingoz.
CEOEren arabera, iraileko negoziazioen xede nagusia izan beharko luke ABEEak egungo baldintzetan luzatzeak. «Automatikoa izan behar luke hori», azpimarratu du Lorenzo Amor presidenteordeak. Eta gai horri «buelta gehiago ez emateko» eskatu du, «dirua badagoelako». ABEEak eta autonomoentzako laguntzak finantzatzeko Bruselak Espainiari mailegatuko dizkion 21.300 milioiak gogoratu ditu.
Luzatzeari buruz, gobernuaren asmoa da krisiak gehien kaltetutako sektoreetara mugatzea, baina jakitun da formula horrek hainbat oztopo dituela: adibidez, zaila da bereiztea sektore horietako zein enpresak benetan behar duen laguntza, eta zeinek ez, denei ez baitie berdin eragiten krisiak, eskualdearen arabera eta beste faktore batzuengatik.?
Nork zenbat jarri
Horregatik gobernuak ez du gaizki ikusten egungo araudiari eustea, baina aldaketa batzuekin. Ekainaz geroztik, enpresa guztiek jo dezakete erregulazioetara, birusaren agerraldiek haien egoera ekonomikoa kaltetuz gero. Baina horien baldintzak ez dira hain erakargarriak enpresarientzat, kostu handiagoak hartu behar baitituzte beren gain.?
Eta hori da oraingo negoziazioetan jokoan dagoen beste puntuetako bat: langile bakoitzarengatik Gizarte Segurantzaren kotizazioan zenbat hartu behar duen bere gain estatuak eta zenbat enpresek. Orain, erregulazioei uko egin ez zioten enpresek badute eskubidea langile batzuk egoera horretara bueltatzeko. Hori bai, estatuak kotizazioaren zati gero eta txikiagoa hartzen du bere gain hilabeteak aurrera egin ahala, helburua langileak erregulazioak ateratzea izan baita: azken hilabetean, irailean, kotizazioaren %65 enpresak hartu behar izan du, 50 langiletik beherakoetan; eta %75 handietan
Oraingo araudiarekin langilerik ABEE batean ez duten enpresek ere badute aukera erregulazioa eskatzeko. Oniritzia jasoz gero, %40 soilik ordaintzen dute lanera itzuli diren langileen truke, eta %65 lanik gabe jarraitzen dutenen truke. 50 langiletik gorakoetan, berriz, %60 eta %75 ordainduko dute. Proportzio horiek guztiak berrikusi nahi ditu gobernuak.
Lurraldez lurralde alde handia dago Nafarroaren eta beste lurraldeen artean. Nafarroan, behera egin du langabe kopuruak (-1.078), eta gora egin du, berriz, Bizkaian (+1.508), Araban (+823) eta Gipuzkoan (+759). Datu horiek islada izan dute gobernuen balorazioan. «Zuhur, baina pixka bat baikor» dagoela adierazi du Javier Remirez Nafarroako lehendakariordeak, ikusten baitu ekonomiaren supertzeak ez duela etenik. Jaurlaritzak, berriz, kezka bizia adierazi du hiru sektoreren inguruan —ostalaritza, merkataritza eta hezkuntza—, haiek direlako enplegu gehien galdu dutenak eta, koronabirus kasuen ugaltzearen ondorioz, haiek dutelako enplegua berreskuratzeko aukerarik txikiena.
Abuztua ez da hilabete ona izaten enpleguarentzat, udako aldi baterako enplegu asko hilabetearen amaieran amaitzen direlako. Are gehiago, aurtengo abuztua azken lau urteetako onena izan da; iaz, koronabirusaren agerraldiaren aurretik, 3.075 langabe gehiago batu zituen abuztuak. Hori bai, orain argudia daiteke enplegurik ez dela galdu ez delako aurretik sortu.
Sektoreka, behera egin du nekazaritzan, Nafarroa hegoaldean bereziki zenbait uzta biltzeko garaia dela eta. Gora egin du beste sektore guztietan, baina, bereziki, aurretik enplegurik ez zutenen artean (+731). Uler daiteke gazte askok ez dutela sasoirako enplegurik aurkitu, eta langabezian erregistratu direla. Baieztapen hori indartzen du beste datu batek: aurtengo abuztuan iazkoan baino 27.000 kontratu gutxiago sinatu dira. Lanbideren arabera, Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan,
Ildo horretatik, LABek ohartarazi du orain enplegu finkoa txikitzen ari dela. «Osasun krisialdia hasi eta lehen hilabeteetan galdutako enpleguaren %90 baino gehiago zen aldi baterako. Orain, %70 baino gehiago da. Datu horrek erakusten digu lehen hilabeteetan inolako kosturik gabeko enplegua galdu zela, behin-behinekoa, baina dagoeneko enplegu egonkorra ere galtzen hasi dela». Horrela, azken asteetan gauzatu diren industria sektoreko kaleratzeei —Siemens Gamesa—, gehi dakizkieke Alestisek, Tubacexek, Aernnovak, ITPk eta beste batzuek iragarritakoak.
Langabeen %55,5 dira emakumeak, eta %44,5 gizonak. Portzentaje horiek nahiko egonkorrak izan dira azken hilabeteetan; are gehiago, duela urtebete handiagoa zen andrazko langabeen kopurua, %58tik gorakoa.
Gizarte Segurantzako afiliazioari dagokionez, behera egin du abuztuan ere. Batez beste, 1.233.125 lagunek ordaindu dute kotizazioa hilabete horretan, uztailean baino 1.624k gutxiagok. Jaitsiera da, baina ohikoa baino askoz txikiagoa: azken bi urteetan, adibidez, 13.500 lanpostu inguru galdu izan dira abuztuan.
Zertara dator alde handi hori? Bada, enplegu gehien sortu ohi den hilabeteetan enplegu andana galdu dela, eta, ondorioz, orain sasoikako kontratu gutxi amaitu eta hautsi direla. Horrela, martxotik ekainera 38.700 afiliatu galdu ditu aurten sistemak; iaz, urte arrunt batean, berriz, 25.000 irabazi zituen.
Nestor Arana Lanbideko zerbitzu orokorretako zuzendariak emandako datu batzuetan ikus daiteke joera hori: ostalaritzan %62,3 jaitsi dira kontratazioak bere eremuan, eta %61 aisialdiarekin lotutako jardueretan (begiraleak eta halakoak).
Azken urtean, 20.800 afiliatu galdu ditu sistemak. Ohi bezala, abuztuan ugaritu egin dira nekazarien atalean kotizatzen dutenak (+552). Urritu egin dira, berriz, etxeko langileak (-65), itsasoko langileak (-75), autonomoak (-292) eta, batez ere, erregimen orokorrekoak (-1.259).
Lanik gabe daudenei batu behar zaizkie aldi baterako enplegu erregulazioan daudenak. Haien kopurua jaisten doa hilabetez hilabete. Uztailaren amaieran 50.676 langile zeuden egoera horretan, eta 34.925, aldiz, abuztuaren bukaeran. Hau da, 16.000 langile atera direla erregulaziotik. 230.000 izatera iritsi ziren, apirilean. Ikusteko dago orain zer gertatuko den, ostalaritzak segurtasun kontuengatik dituen mugek —gaueko tabernak itxita daude, eta egunekoek bezero gutxiago har ditzakete—, eragin dezaketelako sektore horretako erregulazioak berriro handitzen hastea.
Industrian, berriz, erregulazioan egondako hamar langiletik bederatzi jada lanean itzuli direla nabarmendu du Jaurlaritzak.
Uztailean 94.000 langilek jaso zuten langabezia sari arrunta, hau da, langabe erregistratuen %51,2k. Baina datu horrek ez du langabezia sariaren benetako estaldura erakusten, sari hori jasotzen dutelako aldi baterako enplegu erregulazioan daudenek ere. Horrek azaltzen du ekainetik uztailera ia 60.000 lagunek galdu izana saria —erregulaziotik atera ziren gehienak—.
