Izan ere, Frantziako Gobernuak «zaintza lan handia» egingo duela ohartarazi dio gurpilen merkatuko munduko liderrari. Goiz da jakiteko Parisko gobernuak zer-nolako eraginak izango dituen sindikatuek ezarpen oso handia duten konpainia horretan, eta sindikatuek beraiek ere zer indar egin dezaketen, baina ezin da baztertu zuzendaritzak martxan jarri nahi duen argaltze horrek Euskal Herrian ere eraginen bat izatea; oraingoz, ordea, enplegu galera Frantziara mugatu du konpainiak.
21.000 langile inguru ari dira beharrean Michelinen Frantziako lantokietan. Fabriketan, 1.200 enplegu kenduko ditu enpresak, bere planari jarraikiz, eta beste 1.100 beste adarretan, bulegoetan eta bestelakoetan. Lehiakortasuna %5 handitzea du xede zuzendaritzak, hala ekoizpenean nola beste adarretan. Autogintzaren merkatuak gorabehera handiak izan ditu azken urteetan, ez bakarrik koronabirusa dela eta. Konpainiak dio «egiturazko aldaketa sakonak» gertatzen ari direla, «kostu txikiko produktu andana» tarteko. Horri erantzuteko, Michelinek uste du ekoizpena «modernizatu» egin behar duela, hau da, automatizazioan beste urrats bat egin, eta produktu berezietan espezializatu, esaterako, hegazkinentzako pneumatikoetan, makina handientzakoetan eta, batik bat, gama handiko gurpiletan.
Batera edo bestera, sindikatuak negoziazio mahaira deitu ditu, hiru urteko iraupeneko akordio baten bila. Galduko diren hamar enpleguetatik sei erretiro aurreratuen bidez kentzea espero du zuzendaritzak, baina lekualdatzeak ere aipatu ditu.
3.800 langile Euskal Herrian
Michelinek bi planta handi ditu Euskal Herrian, Gasteizkoa, 3.300 beharginekin, eta Lasarte-Oriakoa, 500 langilerekin. COVID-19ak eragindako egoerak bultzatuta, zuzendaritzak aldi baterako bi erregulazio aurkeztu zituen iaz, baina abuztuan lanera deitu zituen, ezustean, behargin denak.
Euskal sindikatuek ez dute inolako jakinarazpenik izan enplegu murrizketen inguruan. Alderantziz, Lasarteko plantan «ekoizpen oso handia» egiten ari dira azken hilabeteetan, motorrentzako gurpilen atalean. Are, berriki, langile gehiago kontratatu dituzte lana aurrera atera ahal izateko. Gasteizen ere sendo doa jarduera. Gurpil erraldoiek pisu handia dute hango ekoizpenean. Michelinen pneumatikoak erabiltzen dituzte sarri asko traktoreek, anbulantziek, suhiltzaileen ibilgailuek eta bestelako kamioiek; enpresaren arabera, hornitzaile bakarrak dira kasu batzuetan.
Luze jo zuen aurreko negoziazioak, irailean, eta epea gainditu ondoren itxi zen. Oraingoan gauza bera ez gertatzeko helburua jarri dio bere buruari Yolanda Diaz Espainiako Lan ministroak, esan baitu negoziazioa hilaren 15erako itxi nahi duela. Horretarako badu formula bat: gauzak dauden bezala uztea, edo aldaketa txiki batzuk besterik ez egitea.
Inork ez du zalantzan jartzen aldi baterako enplegu erregulazioak oso tresna garrantzitsua izan direla koronabirusaren krisiaren kalte soziala arintzeko. Erruz erabili dira, eta, horri esker, langabezia, asko handitu izan arren, aurreko krisi gogorretan baino gutxiago hazi da.
Horrela, herenegun zabaldutako datuen arabera, 2020. urteak 22.500 langabe gehiago ekarri ditu Hego Euskal Herrian, eta 24.200 enplegu gutxiago (Gizarte Segurantzaren afiliazioak). Baina urtearen amaieran beste ia 50.000 lagun zeuden ABEE batean, hau da, aldi baterako lanik gabe edo lanaldi murriztuarekin, baina kontratua hautsi gabe. Martxoan, 235.000 ere izan ziren, baina kopuruak behera egin zuen nabarmen urrira arte —26.000 geratzen ziren—. 2020ko azken bi hilabeteetan berriro gora egin du, batik bat tabernak eta jatetxeak itxita egon direlako hainbat astez, eta ondoren muga handiekin ireki dituztelako.
«Ñabardurak»
Azken asteetan COVID-19 kasuek berriro gora egiteak pentsarazten du sektore ekonomiko askok muga handiekin funtzionatuko dutela hurrengo asteetan eta hilabeteetan. Ondorioz, enplegu erregulazioen baldintza bereziak luzatzearen alde mintzatuko dira alde guztiak biharko bileran. «Eredu arrakastatsua da», azaldu du Israel Arroyo Gizarte Segurantzako Estatu idazkariak, «baina aldaketa batzuk beharko ditu, ñabardurak». Arroyok berak gogorarazi du duela aste batzuk zenbait aldaketa dekretu bidez egin zituela Espainiako Gobernuak berak, ezinbesteko arrazoiengatik erregulazioa eskatzeko baimena eman zielako beste sektore batzuei, hala nola ostalaritzari, edarien banatzaileei, dendei eta apustu aretoei.
Aldaketa sakonagoak egin nahiko lituzke, berriz, CEOE patronalak —haren kide dira Confebask eta CEN—. ABEEn araudi berriaren puntu batekin dago tematuta enpresaburuen elkartea: erregulazioa eskatu duen enpresa batek ezin du inor kaleratu egoera horretatik atera ondorengo sei hilabeteetan.
Gai horretan aurrez aurre izango ditu sindikatuak, baina baita Diaz ministroa ere, enpresek jasotzen duten laguntza publikoaren ordaintzat baitu klausula hori. Salbuespen bat ere sortu dute: hartzekodunen konkurtso baten arriskuan dauden enpresek badute langileak botatzeko baimena.
Patronalaren beste eskari nagusia da erregulazioan jarritako langileen Gizarte Segurantzaren kotizazio guztiak estatuak bere gain hartzea. Hala izan zen pandemiaren hasieran, konfinamenduak iraun zuenean, baina gero gobernuak kotizazioen gero eta zati handiagoa utzi nahi izan du enplegatzailearen esku, hartara enpresak bultzatzeko langileak berriro hartzera eta jarduera normaltzera.
Epeei dagokienez, sindikatuek gutxienez lau hilabetez luzatu nahi dituzte, eta patronalak «pandemia bukatu arte» egiteko eskatu du. «Behar den guztia» luzatzeko promesa egin du gobernuak.
Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako administrazioan enplegua egonkortzeko helburua lukete protestek. ELAk ez du aurreratu lanuztek, greba edota manifestazioetara deituko ote duten, baina, mobilizazioen diseinuan aurrera egiteko, urtarrilaren 11n bilduko dira berriro sindikatuak, Bilbon. Nafarroako administrazio publikoan ere arazo handia da behin-behineko kontratuena administrazioan; EAEren atzetik, tasarik handiena dutenetan bigarrena da Nafarroa (%38,4).
Mitxel Lakuntza idazkari nagusi duen sindikatuak gogorarazi du urteak daramatzala salatzen administrazioko hamar langiletik lau aldi baterakoak direla, eta «[Espainiako] Estatu osoko eta Europako behin-behinekotasun tasarik handiena» duten lurraldeak direla Hego Euskal Herrikoak. Sektore publikoan, zehazki, Osakidetzan, hezkuntzan, gizarte zerbitzuetan, eta toki eta foru administrazioan, %40 inguruan dago langileen behin-behinekotasun tasa, eta Europako epaitegiek ohartarazi diote Eusko Jaurlaritzari egoera horri konponbidea eman behar diola. Behin-behineko kontratazioari «gehiegizko erabilera» ematen diola zehaztu du.
Bada, ELAk salatu du «ez Eusko Jaurlaritzak, ez estatuak, ezta euskal alderdi politikoek ere», ez dutela «benetako urratsik» egin behin-behineko kontratuen gehiegizko egoera hori aldatzeko, «nahiz eta azken urteotan egindako mobilizazio eta greba guztietan behin eta berriro eskatu dugun egoera hori pairatzen duten langileen enplegua finkatu behar dela». Kontratu finko baten zain dauden milaka langileren artean badira hiru edota bost urteko ibilbidekoak, baina baita 30 urtez lanpostu finko bat eduki gabe aritu direnak ere.
Urrats batzuen hastapena
Azken hilabeteetan, Espainiako Gobernuak asmoa agertu du Enplegatu Publikoaren Oinarrizko Estatutua aldatzeko eta sektore publikoaren behin-behinekotasuna amaitzeko neurriak hartzeko. ELAren ustez, horrek ahalbidetu behar luke Euskal Herrian ere egoera hori pairatzen duten langile publikoen enplegua bermatzea.
Eusko Jaurlaritzak ere Kidegoen eta Eskalen Legea aldatzeko egitasmo bat aurkeztu zuen abendu hasieran. Horren arabera, lan eskaintza publikoetan baldintza zehatz batzuk betetzen dituzten behin-behineko langileek ez lukete oposizio proba osoa egin beharko. ELAk «erabat arbuiatu» zuen egitasmoa Lakuak hura plazaratu zuenean; «adabaki bat» zela esan zuen, argudiatuta horrek ez duela konponduko sektore publikoan dagoen behin-behinekotasun tasa handia. Tasa horrek goia jo du Jaurlaritzako egoitza nagusiko langileen artean, %60tik gorako portzentajearekin. ELAk azpimarratu du sektore pribatuan baino hamazazpi puntu gehiago duela behin-behinekotasunak sektore publikoan; lehenean, %23 da, eta, bigarrenean, %40 kasik. Sindikatuaren ustez, kopuru horren atzetik, «prekaritatearen aldeko apustu politikoa» dago. ELAk dio egiturazko lanpostuak aldi baterako kontratuekin estaltzen direla, eta hori zerbitzu publikoak pribatizatzeko helburua duen estrategia baten parte dela.
Euskal ekonomia aurreikusi baino «erresistentzia gaitasun handiagoa» erakusten ari dela uste du Eusko Jaurlaritzak. Hala ere, horrek ez du ezkutatzen zein «sakona» den pandemiak lan merkatuari egin dion kaltea. Elena Perez Barredo Enplegu sailburuordearen ustez, «beti da positiboa langabeziak behera egitea», baina egungo baldintzetan, barne produktu gordina inoiz baino gehiago erori den honetan, «are inportanteagoa da».
Lana galdu edo lanik topatu ez duten herritarrak gogoan, Perezek azaldu du Jaurlaritzak plan bat egin duela galdutako enplegua «lehenbailehen» berreskuratzeko, eta suspertze hori «kalitate irizpideekin» egin dadin.
Sailburuordeak enpleguen sorkuntza «bizia» espero du 2021ean, «pandemiak ez badu hori eragozten». Horrek, baina, ez du ezkutatzen zein sakona izan den kaltea sektore batzuetan, «batez ere ostalaritzan». Kontratazio berrien kalitate «ahula» ere aipatu du Perezek, emakumezkoen eta gazteen kasuak azpimarratuta.
Mari Carmen Maeztu Nafarroako Gobernuko Eskubide Sozialen kontseilariaren ustez, badaude «baikor izateko arrazoiak», nahiz eta lan merkatuaren bilakaera «oso negatiboa» izan den 2020an. Batetik, aurreikuspen ekonomikoek «enpleguaren hazkundea» erakusten dutela azpimarratu du, eta koronabirusari aurre egiteko txertaketa prozesua funtsezkoa izango dela horretan. Bestetik, uste du «lagungarria» izango dela Gizarte Segurantzako afiliazioetan «espero baino jaitsiera txikiagoa» gertatu izana ere. Iragarri du, halaber, datozen hilabeteetan enplegu plan berri bat aurkeztuko duela Nafarroako Gobernuak, eta gaineratu Europako funtsen inguruan ere «itxaropen handia» dutela.
Ezkorrago mintzatu dira sindikatuak. ELAren ustez, pandemiaren aurretik zegoen krisi ekonomikoa eta soziala «larriagotu» egin dela erakusten dute langabeziaren datuek. Horien analisia egin du, eta nabarmendu du 25 urtetik beherakoen artean handitu dela gehien: % 42,5. Gogoratu du, halaber, azken urtean enplegu bulegoetan izena eman duten bostetik bat 25 urtetik beherakoa dela. Bestalde, zehaztu du zerbitzuen sektoretik datorrela 2020ko langabeziaren igoeraren zatirik handiena: lanik gabe geratu diren hamarretik ia zazpi. Lan kontratuei dagokienez, 2021an sinatutakoen hamarretik bederatzi aldi baterakoak direla nabarmendu du.
LABek salatu du 2020 amaieran langabeziak utzi duen saldoa «dirudien baino ilunagoa» dela, eta kritikatu du enpresaburuek «kolektibo ahulenak», eta bereziki gazteak, erabiltzea «lan prekarioetarako eta gaizki ordaindutakoetarako erreserba armada gisa». «Lanpostu horiek dira lehen sakrifikatuak egoerak okerrera egiten duenean».
Sindikatuak azaldu duenez, «urte bereziki gogorra» izan da, eta, aurrera begira, zerrendatu egin ditu erronka batzuk. Azpimarratu du lan erreforma indargabetzeko dagoela. «Bere alderdirik kaltegarrienak ere ez dira zuzendu». Eta salatu du Espainiako Gobernuak lanbide arteko gutxieneko soldata izoztea erabaki duela, eta, ondorioz, baita gutxieneko kotizazio oinarria ere. Gogoratu du horren bitartez kalkulatzen direla langabezia prestazioak eta pentsioak, besteak beste, eta funtsezko erreferentzia dela soldatak negoziatzeko orduan..
CCOOren ustez, 2020an langabeziak izan duen igoera «bereziki kezkagarria» da, aurrera begirako ondorioak izango dituelako, «lan merkatuaren prekaritatea eta ezberdintasun sozialak» handituko baititu. Sindikatuak uste du gazteen, atzerritarren eta emakumeen egoera «oso larria» dela, eta haiei laguntzeko ekintza planak «lehenbailehen aktibatzeko» eskatu du. Horrekin batera, uste du ezinbestekoa dela lan erreformaren «alderdirik kaltegarrienak» indargabetzea, eta enpresariei «konpromiso handiagoa» eskatzea kontratazio egonkorrak egiteko. Era berean, aldi baterako enplegu erregulazioak zabaltzeko eskatu du, COVID-19aren osasun krisiaren ondorioek irauten duten bitartean, eta lanbide arteko gutxieneko soldata igotzeko.
UGTk azpimarratu duenez, lanpostuen galera «behin-behinekotasun eta prekaritate handiaren» ondorio da. Zehaztu du ia 300.000 pertsona, lan kontratuak izan arren, lan bila dabiltzala, eta aldi baterako kontratazioa %92 dela. Datu horiek ikusirik, azpimarratu du «enpleguaren kalitatearen aldeko apustua» egin behar dela. Horrekin loturik, Europako funtsak aipatu ditu, eta horrek sortuko dituen lanpostuak zaintzeko eskatu du; sindikatuen parte hartze aktiboa galdegin du proiektu horiek garatzeko.
Zenbaki beltzak dira, agian ez ezkorrenek uste zuten bezain beltzak, baina oso litekeena da beste koska bat okertzea urtearen hasieran, urtarrila izan ohi baita hilabeterik kaskarrena lan merkatuarentzat. Iaz, COVID-19a Txina urruneko gaitz bat zenean, 13.500 kotizatzaile galdu zituen Hegoaldeak, eta 4.100 lagun gehitu ziren langabeen zerrendetara.
Abendua, berez, ez da txarra izan Hego Euskal Herriko lan merkatuarentzat. Azaroan baino 2.096 langabe gutxiago zeuden Lanbiden eta Nafar Lansaren. Aurreko urteekin alderatuta, datu txukuna da: 2019an, igo egin zen langabeen kopurua hilabete horretan (+1.167); 2018an, 2020an bezainbeste jaitsi zen (-1.998).
Abenduak eten egin du industriaren bilakaera txukuna (+967). Zenbaki hobeak eman dituzte zerbitzuek (-2.161) eta aurretik enplegurik ez zutenek (-1.046).
Lurralde batetik bestera, ordea, bada alderik. Azaroan baino langabe gutxiago daude Bizkaian (-2.172), Gipuzkoan (-781) eta Araban (-243), baina gehiago Nafarroan (+1.100). Azken lurralde horren bilakaera hobea izan zen pandemiaren hasieran, baina nabarmen okerragoa azken hilabeteetan. Horrela, urtearen amaieran 40.637 langabe erregistratuta zeuden Nafarroan, ia maiatzean zeudenak (41.137), ekonomia sei asteko itxialdi batetik motel irekitzen ari zenean.
Beste hiru lurraldeetan, ordea, abuztuan jo zuen goia langabe kopuruak (146.450), baina orduz gero hilero jaitsi da: abuztuan baino 17.210 langabe gutxiago zeuden abenduan.
Bilakaera desberdin horren ondorioz, Nafarroako langabezia tasak (%13,9) gainditu egin du Bizkaiarena (%13,7), eta hori ez da aspaldi ikusi. Gainetik dute Araba (%14,4), baina lurralde horretako datuetan gorabehera handiak izaten dira, INEren biztanleria aktiboaren inkestak lagin txikia duelako. Gipuzkoa azpitik dago, ohi bezala, %10eko tasa baitu.
Ohikoa da emakumeentzat lan merkatua zailagoa izatea gizonentzat baino. Prekaritate tasa handiagoak dituzte, soldata txikiagoak jasotzen dituzte, eta, gainera, haietako gehiago daude lanik gabe. 2020. urtearen amaieran, 93.566 andre zeuden langabezian, eta 76.311 gizon. Hau da, langabeen %55,1 emakumeak dira, eta %44, 9 gizonak.
Edonola ere, egoera hori ezin zaio leporatu COVID-19ari. Otsailean, konfinamendua hasi aurretik, langabeen %57 ziren emakumeak, eta %43 gizonak. Hamar hilabete geroago, nabarmen handiagoa da emakumeen langabezia tasa, baina proportzionalki gutxiago goratu da —%%13,3tik %14,6ra—, gizonena baino —%9,3tik %11ra—.
Barne produktu gordina %10 inguru jaitsita, espero zitekeen langabeziak erraz asko gaindituko zuela 200.000 lagunen muga, eta mende honetako kopururik handienera hurbilduko zela, 2013ko martxoko 235.826 horietara. Zorionez, halakorik ez da gertatu, faktore bati esker: ABEE aldi baterako enplegu erregulazioak. ABEEak ez dira berez gauza berria, baina oso gutxi erabiltzen ziren krisi hau iritsi arte. Espainiako Gizarte Segurantzaren azken datuen arabera, abenduaren amaieran 49.659 langile zeuden aldi baterako enplegurik gabe edo lanaldi murriztuarekin.
Azaroarekin alderatuta, ia 8.000 gehiago daude erregulazioan. Pentsatzekoa denez, batik bat ostalaritzari lotutakoak izan direla. Azaroaren 26an jaso zuten berriro zabaltzeko baimena Nafarroan, sei asteko itxieraren ondoren, eta abenduaren 12an Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan. Edukiera eta ordutegia murriztuta dauzkatenez, ostatu gehienak langile gutxiagorekin ari dira lanean, eta batzuk itxita daude oraindik. Edonola ere, zenbakietan ikus daiteke Gabonetan langile batzuk berreskuratu dituztela tabernek eta jatetxeek, abenduan batez beste baino 4.400 gehiago egon direlako aldi baterako erregulazioan hilabete amaieran baino.
Erregulazioan daudenen kopuruak apirilean jo zuen goia (230.000 lagun), tabernak ez ezik denda gehienak eta industriaren zati handi bat ere itxita egon zirenean. Orduz gero, txikitu egin da kopurua, eta urrian jo zuen behea, 25.000 langilerekin.
Gaur egun indarrean dauden ABEEei buruzko baldintzak urtarrilaren amaieran dira amaitzekoak. Espainiako Gobernuak, CEOE patronalak, eta CCOO eta UGT sindikatuak bihar hasiko dira negoziatzen hortik aurreragoko baldintzak. Sisteman aldaketa handirik ez egitea da Madrilgo agintarien asmoa.
Apaldu den enpleguari sortu ez dena batu behar zaio. 2020an 1,5 milioi kontratu inguru izenpetu dituzte Hego Euskal Herriko enpresek eta administrazioek. 2019an baino 455.000 gutxiago da hori (-%31).
Aldaketa handirik ez da izan, ordea, kontratazioaren izaeran: kontratuen %7,75 baizik ez dira mugagabeak izan, 2019koaren antzeko kopurua (%7,77). Abenduan are txikiagoa izan da kopurua (%6,76), baina hori ohikoa da, Gabonei lotutako kontratazio laburren ondorioz.
Urtebetean %27,7tik %34,5era handitu da langabezia sari arruntaren estaldura, baina datu horiek tranpa bat dute, erregulazioan daudenek jasotzen dituztenak ere sartzen direlako, administratiboki langabezian ez izan arren.
