Bizkaiko Ogasunak gaur, 2024ko apirilaren 10ean, ekingo dio errenta kanpainari, 560 milioi euro itzulita. Aitorpenen % 71,64 itzuli beharrekoak izango dira, 1.179 euroko batez besteko zenbatekoarekin, eta positiboek, berriz, 2.111 euro ordaindu beharko dituzte batez beste.

Peter Higgs fisikaria hil da, zientziaren arloan igaro hamarraldietan izan den albiste entzutetsuenetako bati bidea ireki zion fisikaria: Higgs bosoia deituaren aurkitzailea. 1929an sortua zen, New Castlen (Ingalaterra). 94 urterekin hil da. 2012an egin zen, bereziki, mundu zabalarentzat ezagun, uztailean. Hedabide guztietan zabaldu zen berria: CERN laborategiak jakinarazi zuen detektatua zuela Higgsek zenbait hamarraldi lehenago partikulen fisikako eredu estandarrerako teorikoki proposatu zuen bosoia. 1964 alderako iragarria zuen fisikariak partikula horren inguruko planteamendu teorikoa, eta aurkikuntza garrantzitsua izan zen hura detektatzea: ahalegin askoren emaitza. Horregatik aurkikuntza «historikoa» zela esan zuten orduan CERNeko ikertzaileek. Fisikaren arloko adituek nabarmendu egin zuten, oro har, aurkikuntza haren garrantzia. Izan ere, partikulen masak ulertzea izan da fisikaren helburu nagusietako bat: ulertu ahal izatea zergatik dauden partikula masadunak eta zer interakzio klasek duten eragina horretan. Gauzatu egiten zen ordura arte Higgsen teoria ikerketaren arlo horretan, hori bazekiten fisikariek, baina bosoia bera detektatzea falta zen. «Harrituta» mintzatu zen Higgs bera CERNetik heldu zen albistearen berri izan zuenean: aitortu zuen uste zuela luzeago joko zutela berak teorikoki proposatu zuena detektatzeko lanek. Zehaztapena egin zuten orduan CERNeko ikertzaileek: bosoia ia-ia seguru detektatu zutela adierazi zuten; errore tartea hiru milioi aukeratik bakarra zen. Aurrez, hilabete batzuk lehenago ere, aurreratu zituzten antzeko datuak, eta zuzenak izan zirela berretsi zuten. Bosoia atzematea aski eginkizun zaila izan zen, baina adierazi zuten LHC azeleragailuan ATLAS eta CMS esperimentuek bi bide desberdinetatik detektatu zutela. Bosoia izen dotorez aurkeztu zuten orduan hainbat hedabidek: Jainkoaren partikula zela ere esan zuten. Higgsek berak baztertu egiten zuen bosoia izendatzeko era hori, irmo defendatzen baitzuen teologia eta zientzia ondo bereizi behar direla. Zenbait albistek partikularen aurkikuntzaren garrantzia parekatu zuten, esate baterako, biologian DNAren aurkikuntzak izan zuenarekin edo Big Bang-aren oinarriekin. Distiraz Gaztea zenetik izan zuen karrera distiratua Higgsek. Berehala nabarmendu zen. Aitortza ere jaso zuen. Besteak beste, Fisikako Nobel saria eman zioten 2013. urtean. Erretiroa hartuta zegoen ordurako; irakasle emeritu ari zen Edinburgoko Unibertsitatean, Eskozian. François Englert ikertzaileari ere eman zioten saria urte hartan: nabarmendu zuten bi zientzialariek aurreikusi zutela bosoia, bakoitzak bere bidetik. Englertek aurkikuntza egin zuen Robert Brout ikertzailearekin batera, baina 2013rako hila zen hura. Beste sari gehiago ere eman zizkioten Higgsi bere ekarpenengatik. Eta gaur ere erreakzio ugari eragin ditu haren heriotzak. Haren talentua nabarmendu dute zientzialariek, fisikaren alderik ilunenak ere argi azaltzeko gaitasun ahaltsua, eta jendearekiko tratuan zuen apaltasuna.

EAJko, EH Bilduko eta PSE-EEko hautagaiak Araban izan dira gaur arratsaldean, Eusko Legebiltzarrerako botoa eskatzen. Ez dute bat egin, ordea, udalerria aukeratzerako garaian: jeltzaleak Gasteizen egin dute eguneko ekitaldi nagusia; koalizio subiranistako kideek, Agurainen; eta PSE-EEk Iruña Oka hautatu du. Ondorengoak dira egunak eman dituenak: EAJ Gasteizen, hirugarrenez Hirugarren aldiz egin du arratsaldeko mitin nagusia EAJk Gasteizen. Han hasi zuen kanpaina iragan ostegunean, Andra Maria Zuriaren plazan. Larunbatean arratsaldean ekitaldia izan zuen alderdi bakarra izan zen, Gasteizen. Eta gaur arratsaldean Arka plazan elkartu dira dozenaka lagun, Imanol Pradales EAJren lehendakarigaia buru. Jose Antonio Ardanza lehendakari ohiaren omenezko minutu bateko isilunea egin ostean, Joseba Diez Antxustegik eta Nerea Melgosak hartu dute hitza, EAJren Arabako lehenak eta bigarrenak zerrendan, hurrenez hurren. Pradalesek hartu du hitza gero, eta batez ere Gasteizerako propio jasota dauzkaten hamar neurri zehatz aletu ditu, aurretik iragarriak zituenak. Besteak beste, Alde Zaharrean osasun etxe berri bat eraikitzea, Forondako aireportuaren eskumena Madrilgo gobernuari eskatzea, tranbia Zabalgana auzoraino eramatea, ardogintzarekin lotutako proiektu bat eta Miñanoko Teknologia Parkean ikerketarako campus berri bat eraikitzea. Trenez Altsasurainoko lotura aztertzeko konpromisoa ere hartu du. Ardanza ere aipatu du, harekin otsailaren 21ean izandako topaketan esandakoak gogoan hartuz. Ardanza hamalau urtez bizi izan zen Gasteizen. Lurraldeen arteko oreka zaintzeko aholkatu ziola esan du; hark osatutako gobernuetan herrialde guztietako ordezkariak izan zituela adierazi zion, «baita nafarrak ere». Hitz horiek ondo gogoan izango dituela adierazi zuen Pradalesek. Goizean, berriz, EITBn lau elkarrizketa izan ostean, segurtasunari buruzko EAJren proposamenak aletu ditu Pradalesek. Azaldu du prebentzioa dela gakoa: «EAJk babestu duen Zigor Kodearen erreformaren emaitzak ebaluatuko ditugu ebasketen eta delitu txikien intzidentzia handiko kasuetan. Eta horrekin nahikoa ez bada, ezarritako zigorrak gogortzea bultzatuko dugu. Ez dugu zalantzarik izango. Segurtasunarekin ez da jolasten». Bilbon egin dute agerraldia jeltzaleek, eta hitzeman dute herritarrek «lasai bizitzeko duten eskubidea babestu» egingo dutela. Segurtasun arlorako dituzten proposamenak azaldu ditu Pradalesek; besteak beste, segurtasun plan berria sortzea eta Polizia koordinatzeko sistema bat ezartzea, informazio trukea «optimizatzeko»; ikerketa unitateak indartzea, «delinkuentzia antolatuari» aurre egiteko; lege aldaketak sustatzea Poliziaren «lege babesa bermatzeko»; eta batzordeak aktibatzea, ekipamendua hobetzeko. Defendatzen duten polizia ereduaz ere mintzatu da hautagaia: «Hurbila, profesionala, baldintza eta baliabide onenak dituena, gure ondasunik preziatuena bermatzen eta zaintzen jarrai dezan: gure segurtasuna». «Betikotzea» edo aldatzea proposatu du EH Bilduk Udal eta foru hauteskundeen atarian, EAJren Espainiako Kongresuko eledun Aitor Estebanek «hausnartzeko» eskea egin zien Aguraingo (Araba) PSOEren eta PPren hautesleei: «Pentsatu serio, nork nahiago duzue zuzentzea udala, Bilduk edo EAJk? Batzuentzat edo denentzat gobernatuko duen udal bat nahi duzue? Ez alferrik galdu zuen botoa, gero ez dago damutzeko tarterik». Ia urtebete geroago, han izan dira koalizio subiranistako koordinatzaile nagusi Arnaldo Otegi eta Arabako zerrendakide Mikel Otero, Eusko Legebiltzarrerako hauteskundeetarako botoa eskatzen, eta jeltzaleen mezu hura gogoratu dute, baita boz haietan EH Bildu gailendu zela ere. Boz hauetan ere antzeko zerbait gertatzen dela uste du Otegik, eta gainerako alderdiei eskatu die EH Bilduz hitz egin beharrean, euren proposamenak aurkezteko. Izan ere, EH Bilduko koordinatzaileak uste du, siglen arteko lehiatik haratago, «ereduak» aztertu behar direla: «Ereduen arteko konfrontazio bat dago. Euren ereduan daude EAJ eta furgonetakoa [PSEko Eneko Andueza], eta beharrezkoa bada, Gipuzkoan, Durangon eta Gasteizen bezala, PP». Hala, «gobernuan betikotu» nahi dutenen eta «aldaketaren» artean hautatu behar dela azaldu du. Oterok, berriz, EH Bilduren «gertuko politikaren» ondoriotzat jo du koalizioa azken urteetan izaten ari den gorakada: «Eguneroko lanak egiten du EH Bildu erakargarri». Hala, uste du azken urteetan udalerrietan egin den lan hori baliatu behar dela apirilaren 21eko hauteskundeak irabazteko. Eta indar berezia egin du Arabak horretarako izan dezakeen pisuan. «Aldarrikatzen ari garen ziklo politiko aldaketa jada lautadan eman da», zehaztu du. Goizean Etxebizitza izan dute hizpide. Xabier Luke Gipuzkoako EH Bilduko hautagaiak gaur azpimarratu du erakundeek «etxebizitza duin baterako eskubidea bermatzeko obligazioa» dutela, Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan 2015ean onartutako «Etxebizitza Legean jasota dagoelako» eskubide hori, besteak beste. Salatu du eskubide hori ez dela bermatzen eta «jende gehiegi» dagoela «etxebizitza duin bat» eskuratu ezinda. Hori dela eta, hautagaiak esan du «etxebizitza eskubidearekin eta gazteen bizitza proiektuekin Monopolyan jokatzen duten gobernuak ez direla onargarriak», eta EH Bilduren konpromisoa berretsi du «etxebizitza eskubidea eta gizarte kohesioa bermatuko dituzten politika publikoak bultzatzeko eta etxebizitzarekin negozioa egitea eragozteko». Lukek Galdakaon (Bizkaia) egin ditu adierazpen horiek, bertako alkate Iñigo Hernandorekin batera. EH Bilduko hautagaiak eta kargudunak, Barakaldoko ekitaldian, gaur. BERRIA Koalizioko hautagaiak ohartarazi duenez, «etxebizitza eskubidea negozio iturri bilakatu duten honetan, gizarte kohesioa bermatzeko politikak» behar dira, eta Lukek bi eremutan eragiteko neurriak planteatu ditu: batetik, etxebizitzen «prezioa murrizteko»; eta, bestetik, «eskaintza areagotzeko». Salneurria eta alokairuen prezioa merkatzeko, proposatu du tentsio handiko eremuak izendatu eta erreferentziazko prezio indizeen sistema bat ezartzea, «espekulazioa eta putre funtsak geldiaraztea, pisu turistikoak mugatzea, zerga politika baliatzea eta prestazioen sistema gainditzea». Etxebizitza eskaintza areagotzeko, berriz, «eraikita dauden etxebizitzak eraberritu» daitezen nahi du EH Bilduk; baita «hutsik dauden etxeak merkaturatzea, etxebizitza merkeak lehentasunez erosteko eskubidea ezartzea; hirigintzako neurrien bidez alokairua sustatzea, eta sektore pribatuaren eta publikoaren arteko harreman orekatuago bat sortzea» ere. PSE, «desparekotasunari» aurre egiteko neurriekin PSE-EErena da Iruña Okako alkatetza (Araba), eta abagune hori baliatu dute sozialistek eguneko ekitaldi nagusia egiteko. Han izan da Arabako zerrendaburu Aroa Jilete, eta, harekin batera, Adrian Fernandez zerrendakidea eta Michel Montes alkatea. Jiletek PSE-EEren proiektu «aurrerakoi, sozial eta eraldatzailea» defendatu du, eta gehitu sozialistak «gauzak aldatzeko» daudela politikagintzan: «berdintasuna zabaltzeko», «etxebizitzarako eskubidea bermatzen segitzeko», «osasun sistema indartzeko segitzeko», «guztiok aukera berdinak izan ditzagun hezkuntzan eta enpleguan»… Halere, indar berezia egin du etxebizitza politiketan: «Sozialistok etxebizitzarako eskubide subjektiboa aitortu dugu; eta ongizate estatuaren bosgarren zutabe bilakatu nahi dugu». Era berean, mugikortasuna ere izan du hizpide: aurrez EH Bilduk eta Elkarrekin Podemosek egin bezala, hark ere Miranda de Ebro (Gaztela eta Leon, Espainia) eta Altsasu (Nafarroa) lotuko dituen tren zerbitzu baten alde egin du. Adrian Fernandezek, berriz, aurrez aurre jarri ditu «desparekotasun sozialei aurre egiteko» asmodun eredu bat, PSE-EErena litzatekeena, eta «eraikuntza nazionalari» erreparatzen diona, EAJrena eta EH Bildurena. Hala, ukatu egin du lehia bi alderdi abertzaleen artekoa izatea: «Non geratzen gara espainiar zein euskal herritar sentitzen garen milaka pertsonak?». Hala, eurena, besteak beste, gazteak «politiken erdigunean» kokatzen dituen eredu bat dela azaldu du; nagusiki, enpleguari eta etxebizitzari dagokionez. Bestalde, goizean, PSE-EEko hautagai Eneko Anduezak bere alderdiak enpleguaren edukian dituen proposamenak aletu ditu gaur, eta iragarri du Elkarrizketa Sozialerako Mahaia arautzeko lege bat bultzatuko duela Eusko Jaurlaritzara iristen denean: «Nire lehen deia, lehendakari gisa, eragile sozialei egingo diet, haien inplikazioa eskatzeko enplegu hobearen aldeko azken jauzian». Anduezak «ezinbestekotzat» jotzen du CCOO eta UGT sindikatuak eta Confebask patronala elkartzen diren foroa; ELAk eta LABek uko egin zioten aspaldian elkargune horri, eta, beraz, ez dago gehiengo sindikalik mahai horretan. Batera edo bestera, Anduezak ziurtatu du sindikatuen eta patronalaren «bidaide» izan nahi duela «Lanbide Arteko Akordioa gaurkotzeko». 2017tik ez da berritu Araba, Bizkai eta Gipuzkoako lan itunei lehentasuna ematen dien akordioa. Haren bidez, PSEko hautagaiak nahiko luke gutxieneko soldata bat ezarri «Euskadirentzat», erreferentzia gisa eta «egungo errealitate ekonomikora egokitua». Andueza eta Mendia gaur, Bilboko ekitaldian. AMAYA DIAZ-ENPARANZA Idoia Mendia jarduneko Lan sailbururekin batera aritu da Andueza, Bilbon, eta Elkarrizketa Sozialerako Mahaiak «sozialistentzat» zenbateko garrantzia duen esplikatu du: «Duela bi legealdi jarri genuen martxan; oinarrizko rola eman diogu ziurgabetasun garaietan, eta orain beste zeregin bat izango du, erakundeetan parte hartzeko lege bat defendatuko baitut, eragile sozialek merezi duten estatusa eduki dezaten». Hitz horiekin, PSEko lehendakarigaiak garbi utzi du bere alderdiak zer-nolako lotura estua duen CCOO eta UGT sindikatuekin, eta zein urrun dagoen ELA eta LAB sindikatuetatik. Berritasun bat ere eman du Anduezak, Gizarte Segurantzaren Ikuskaritzari buruz aritu baita. Hautagaiak Espainiako Gobernuarekin transferentzia bat negoziatuko duela jakinarazi du, eta eskuduntza berri hori Gizarte Segurantzaren Ikuskaritzarena da. EAJk sarritan eskatu du Gizarte Segurantzaren transferentzia egiteko, Gernikako Estatutuak jasotzen baitu, baina Madrilek eta PSEk berak beti egin diote uko eskuduntza hori Gasteizera eramateari, besteak beste pentsioen kutxa bakarrari eragin diezaiokeela adierazi dutelako. Anduezak lantaldea handitu nahi du Gizarte Segurantzaren Ikuskaritzan, «11.000 langileko ikuskatzaile talde bat egon dadin». PSEko hautagaiak erantsi du sozialistek ez dutela konpromisorik hartzen transferentziak eskatzeko bakarrik, «baizik eta transferentzia horiek herritarrentzat erabilgarriak izateko». Etxebizitza «ongizate estatuaren bosgarren zutabea» bihurtu nahi du Elkarrekin Podemosek Miren Gorrotxategi Elkarrekin Podemoseko lehendakarigaiak esan du «Euskadin arazo oso larria» dagoela etxebizitzarekin, etxebizitza garestienak dituzten «erkidegoetan hirugarrena» dela, Balear Uharteen eta Madrilen atzetik, eta galdetu du Eusko Jaurlaritzak zer egiten duen «bermatu gabeko eskubide baten inguruan». Haren etxebizitza politika da «Etxebizitza Legearen aurka errekurtso bat jartzea», Gorrotxategiren hitzetan. «Lege horrek alokairua arautzeko gaitasuna ematen dio Euskadiri», esan du Elkarrekin Podemos koalizioko hautagaiak, eta deitoratu du Gasteizko gobernuak «eskumenak aitzakiatzat» jartzea eduki hori ez arautzeko. Eskumenak ezin dira «eskubideen hobetzea geldiarazteko oztopo» izan, Gorrotxategiren arabera. Autogobernuak arazoak konpontzeko balio beharko luke, haren ustez, «eta ez bankuen, putre funtsen eta espekulatzaile handien intereserako». Elkarrekin Podemoseko lehendakarigai Miren Gorrotxategi, gaur. BERRIA Hala, ziurtatu du Elkarrekin Podemosentzat etxebizitzak «Euskadiko ongizate estatuaren bosgarren zutabea» bihurtu behar duela, eta premiazko neurri batzuk hartu behar direla zehaztu du: «Jenderik gabeko etxebizitza guztiak merkaturatzea, tentsio handiko eremuak aitortzea alokairuaren prezioak topatzeko; alokairuko etxebizitza publikoa eraikitzea, Europako batez bestekora iritsi arte, gutxienez; eta espekulatzeko metro koadroak pilatzen dituztenei etxebizitza masiboki erosteko ahalmena kentzea». Sumarrek ere tren sozial bat nahi du Sumar koalizioaren Arabako zerrendaburu Jon Hernandezek garraioa izan du hizpide gaur eguerdian Gasteizen eginiko agerraldian; zehazki, Miranda de Ebro (Gaztela eta Leon, Espainia), Gasteiz eta Altsasu (Nafarroa) lotuko lituzkeen «tren sozial» bat martxan jartzea proposatu du, «lan zentroen eta eskolen sarrera eta irteera ordutegiak» kontuan hartuta herritarren beharrak asetzeko helburuz. Atzo, antzera mintzatu zen EH Bilduko hautagai Mikel Otero ere. Bi koalizioek ere indar egin dute aldiriko trenen gaineko eskumena horretarako baliatzeko beharrean; hain justu, Espainiako Gobernuak eta Eusko Jaurlaritzak otsailean adostu zuten hura bigarrenaren esku uztea. Sumarrek, baina, ez du soilik «tren sozialaren» beharra adierazi bere proposamenean. Hernandezek adierazi du Sumarrek garraio publiko kolektiboaren aldeko «apustu sendoa» egin nahi duela, autoen «gehiegizko erabilera» murrizteko asmoz. Hala, urratsak egin nahi ditu garraio publikoaren doakotasunaren alde: «Beharrezkoa jendearen egoera ekonomikoa arintzeko». AHT abiadura handiko trena hizpide, berriz, Hernandezek azaldu du Sumarrek ez duela bat egiten instituzioek Gasteizko sarbidea egiteko aurkeztutako proiektuarekin. Hirigunea lurpetik igaroko dela baieztatu zuten martxoan; Sumarreko kidearen arabera, ordea, proiektu hark ez dio «konponbide integral bat» eskaintzen hiriari, ez baititu kontuan hartzen Zabalgana eta Salburua auzoak.

Ane Perea Bilbobusen erabiltzailea ezin izan da garaiz iritsi lanera: «Etxetik lehenago atera naiz, baina egia da autobusa ez izatea trabagarria dela». Greba eginez, espero du ados jarriko direla eta Bilbobuseko zerbitzua normaltasunera itzuliko dela: «Haien aldarrikapenak ulertzen ditut, eta bakoitzak bere lan eskubideen alde egin behar du, lan duina izatea ere bada-eta ongizatearen gakoa». 09:00ak dira, eta «zerbitzu barik» idatzirik jautsi da autobus gorria Euskalduna zubitik beheiti. Kale Nagusian hasi dute Bilbobuseko langileek greba mugagabea. UGT, ELA, CCOO, USO, LAB eta ESK sindikatuek deituta hasi dute manifestaldia, orgatxo gorria zutela aitzinean. Bilbobuseko langile tropa abiatu da, eta, Jesusen Bihotza plazara ailegatuta, geldiunea egin du. Lan hitzarmena negoziatzea 2021etik negoziatu gabe duten lan hitzarmena aipatu du Jose Fernandezek, UGT sindikatuko ordezkari eta enpresa batzordeko presidenteak: «Hitzarmen duina nahi dugu. Lan hitzarmenak ez dira betetzen, eta 2021etik izozturik dauzkagu soldatak». Bilbobus zerbitzua udalaren eta Biobide enpresaren artean kudeatua da. 2019an sinatu zuten kontratu berria. Fernandezek deitoratu du zerbitzua eta lan baldintzak okertu direla enpresaren eta udalaren arteko kontratua sinatuz gero: «Alsa-Biobideren eta udalaren arteko kontratuak ez du gehiago balio. Ez ditugu erruduntzat jo orain arte, baina, haien axolagabekeria ikusirik, arazoaren arduradun ez, errudun dira orain». Iratxe Villagra LAB sindikatuko ordezkariak ere azpimarratu du nahiz eta lan hitzarmena aldatzeko ahaleginak egin ez dutela deus lortu: «Enpresak ez du ezta hobekuntza ttipiena ere negoziatu nahi; bilkura franko ukan genituen udalarekin eta alderdi politiko desberdinekin, eta hitz hutsalak ukan genituen bakarrik: ez da deus gauzatu geroztik». Txaloak 10:30ak dira, eta, El Corte Ingles merkataritza gunetik pasatzean, espaloian jarririk zeuden hiru emazteek txaloka harrera egin diote langile andanari eta bozgorailutik aditzen den mezuari: «Biobidek dirua lapurtzen du instituzioetatik, eta udalak badaki». Kuraia eta animo oihuen artean joanik, Fernandezek negargarritzat jo du Bilbobusen zerbitzuaren kalitatea: «Negargarria da Bilbobus lehen zerbitzu publiko ona izanda kalitate txarrean izatea gaur egun, eta hori udalaren eta Biobide enpresaren errua da. Etsigarriena da hiritarrek ezin dutela lehen bezalako kalitatezko zerbitzua kontsumitzen ahal, nahiz eta zerbitzu hori berdin-berdin ordaintzen duten». Aitor Bilbao CCOO sindikatuko ordezkariaren arabera, lanpostuei «eustea» beharko litzateke egoera hobetu dadin. Enpresarekin eta udalarekin duten komunikazio falta ere salatu du Bilbaok: «Ez dago negoziaziorik, ez udalarekin, ezta Biobiderekin ere, ez dago deus». 11:30ak: manifestaldia udaletxera heldu da. Bilbaoren arabera, soldata duinak ukaitea ere aldarrikatzen dute: «Gure erosahalmenari eusteko, beharrezkoa da gure lansarien igatea mantentzea KPI indizeari lotuz». Villagra ere bat dator eskaerarekin, eta udalari erantzukizuna eskatu dio aterabide duina aurki dezaten: «Udalak du egoera hau hobetzeko erantzukizuna eta ardura, haiek ahalmena baitute hau guztia hobetzeko».

Astelehenetik ostiralera egingo dituzte lanuzteak. Lehen egun honetan, manifestazioa ere egin dute.

Hamar aitorpenetatik zazpi (% 71,64) itzultzera aterako dira, 1.179 euroko batez besteko zenbatekoarekin, eta positiboek, berriz, 2.111 euro ordaindu beharko dituzte batez beste. Biharik aurrera, zergadun guztien errenta-zirriborroak eskuragarri egongo dira, Aldundiaren egoitza elektronikoan.

Alaveseko administratzaile konkurtsalek Pitermanek eta Nereok irregulartasunak egin zituztela adierazi dute.

Jose Antonio Ardanza Eusko Jaurlaritzako lehendakaria gaur hil da, bere etxean. Hala baieztatu du EAJk sare sozialetan: «Jose Antonio Ardanza Garro gaur zendu da, Kanalan, etxean. Min eta atsekabe handiz hartzen dugu berri hau. EAJ-PNV osatzen dugun gizon eta emakumeok gure doluminak luzatu nahi dizkiegu bere emazteari, Mari Glori Urtiaga, alaba-semeari, Nagore eta Aitor, eta familia osoari. Goian bego Ardanza Lehendakaria, pertsona ona, zintzoa, bakezalea, jeltzalea, abertzalea». 1985etik 1999ra bitartean izan zen lehendakari, Carlos Garaikoetxearen lekukoa hartuta. Aurrez, Arrasateko alkatea (Gipuzkoa) izan zen, eta baita Gipuzkoako ahaldun nagusia ere. Ardanza (Elorrio, Bizkaia, 1941) Ajuriaenera iritsi zenean, askok uste zuten ez zuela luze iraungo. Inork espero ez zuelarik eta kasualitatez heldu zen Eusko Jaurlaritzaren lehendakari izatera, EAJn izandako barne tirabiren ondorioz Carlos Garaikoetxeak dimisioa eman zuenean. Baina orotara hamalau urte egin zituen lehendakaritzan, inork baino gehiago Franco hil ostean instituzioa berriro ezarri zenetik. Nortasun gutxikoa zirudien politikari apal eta ezezagun hark lorratz sakona utzi zuen euskal politikagintzan, eta EAJk urte haietan hartutako norabidearen ikur bilakatu zen. Euskadi bihotzean izeneko bere memoria liburuan, Ardanzak kontatzen du 1961ean, Deustuko Unibertsitatean Zuzenbide ikasketak hasi eta gutxira, harremanetan jarri zela EGIrekin, EAJren gazte erakundearekin, eta hango zuzendaritzako kide izatera ere iritsi zela. Kide gazteena zela eta, Pimpinela ezizena jarri zioten, eta haren egitekoa zen antolakunderako gazteak erakartzea eta «ekintzak antolatzea»; nagusiki, ikurrinak jartzea, «pintaketak egitea edo istiluren bat sortzea». Edonola ere, frankismoaren garaian, Ardanzaren jarduerarik esanguratsuena lan arlokoa izan zen: Lan Kide Aurrezkian beharrean hasi zen zuzenbide aholkulari gisa, eta horretan aritu zen 1969tik 1983ra. Franco hil osteko lehenengo udal hauteskundeetan Ardanza zerrendaburu aurkeztu zen Arrasaten (Gipuzkoa), EAJren hautagaitzan, bai eta hango alkate bilakatu ere, eta urte berean Gipuzkoako Batzar Nagusietako kide ere hautatu zuten. Lau urtez jardun zuen alkate: hurrengo hauteskundeetan, 1983an, EAJk Batzar Nagusietako aukera hobetsi zuen eta Ardanza Gipuzkoako ahaldun nagusi hautatu zuten. Ronald Reagan Ameriketako Estatu Batuetako presidentearekin, Etxe Zurian, 1988ko martxoan. Ardura horretan zegoen EAJren barne gatazkak eztanda egin zuenean, 1985eko urtarrilean. Garaikoetxeak dimisioa eman zuen, eta EAJren EBBk Ardanza proposatu zuen hura behin-behinean ordezkatzeko. Eusko Legebiltzarrean, bozketa sekretua izan zen: antza denez, EAJko batzuek, geroago EA osatuko zutenek, ez zuten Ardanzaren aldeko botoa eman, eta PSEko beste batzuek, aldiz, hautagai jeltzaleari eman zioten botoa. Ardantza lehendakari izendatu zuten. «Sasoi hartan, euskal gizarteak lider instituzional indartsuak nahi zituen, eta neu, egia esan, ez nintzen politikari ezagun bat», esan zion Ardanzak BERRIAri 2020ko apirilean. Ematen zuen haren eginkizun bakarra izan behar zuela Jaurlaritza gidatzea berriro bozak egin arteko hilabeteetan, argi baitzegoen lehendakariak hauteskundeen deialdia aurreratuko zuela. Azkenik, bozak 1986ko azaroan egin ziren: EAJk Ardanza aurkeztu zuen lehendakarigai, eta jeltzaleak bigarren gelditu ziren legebiltzarkide kopuruan –17, PSEk baino bi gutxiago–. PSE, EE eta EAren arteko koalizio gobernua osatzeko saioak porrot egin zuen; azkenik, EAJ eta PSE ados jarri, eta Ardanza ostera ere lehendakari izendatu zuten, oraingoan koalizio gobernu baten buru. Euskal politikan aro berri bat zabaltzen ari zen: hurrengo urteetan eta Lizarra-Garaziko akordioak iritsi arte, EAJren eta PSEren arteko elkarlana izan zen ezaugarri nagusia, eta bi alderdiek –zenbaitetan, beste bazkide batekin– eratutako koalizio gobernuak izan ziren horren adierazpiderik behinena. Jose Antonio Ardanzaren bigarren gobernua EAJ, EA eta EE alderdien ordezkariekin. Argazkian, besteak beste, goiko lerroan ezker-eskuin: Josu Bergara (2.), Joseba Arregi (3.), Mari Carmen Gallastegi (4.). Behean Iñaki Azkuna (1.), Inazio Oliveri (2.), Juan Maria Atutxa (3.), Jon Azua (4.), Jose Antonio Ardanza (5.), Martin Auzmendi (9.). OLALDE / EUSKALDUNON EGUNKARIA Alderdiak hartutako norabideari 1988an eman zioten bedeinkazioa, Bilboko Arriaga antzokian egindako batzarrean. Arriagako espiritua izendatu zuten horren arabera, ez zen abenturetarako garaia, eta ituna, moderazioa eta instituzio autonomikoen garapena lehentasuntzat hartu zituzten. Hurrengo hamarkada luzean, Ardanza izan zen estrategia hori Jaurlaritzara eramatearen arduraduna eta haren pisu politikoa izugarri handitu zen: berak ordezkatu zuen beste inork baino gehiago EAJren irudi autonomista eta moderatua. Ardanzak gidatutako gobernuek arazo askori buru egin behar izan zioten: krisi ekonomikoa, Gernikako estatutuaren garapenari jarritako oztopoak eta abar. Baina, dudarik gabe, gatazka politikoari lotutako indarkeria izan zen korapilo nagusia. Horren harira, Ardanza lehendakariaren jarrera argia izan zen: Ajuriaeneko Ituna eta hortik eratorritako Ajuriaeneko Mahaia «demokraten batasuna» bermatzeko tresna gisa, eta aurrez aurreko konfrontazioa ezker abertzalearekin. [articles:1125544] Arlo horretan, hamarkada gogorra izan zen 1990ekoa, eta, egoera kale itsu batean sarturik zegoela iritzita, lehendakariak proposamen bat egin zuen 1998ko otsailean, Ardanza plana deiturikoa, alderdien arteko elkarrizketa bultzatu nahian. Planak oso bide motza egin zuen, baina esanguratsua izan zen, Ardanzak EAJren barruan eskuraturiko autonomiaren adierazgarri izan zelako: EAJren EBBren presidente Xabier Arzalluzek bere memorietan idatzi zuenez, Ardanzak «alderdiari aholkurik eskatu gabe» idatzi zuen plana, eta jeltzaleek gainerako alderdietako ordezkariekin batera izan zuten haren berri, lehendakariak dokumentua Ajuriaeneko Mahaian aurkeztu zuenean. Ajuriaeneko Mahaiaren bilera itunaren 10. urtemugan. Ezker-eskuin: Alfredo Marco Tabar (CDS), Inaxio Oliveri (EA), Txiki Benegas (PSE), Jose Antonio Ardanza (Eusko Jaurlaritzako lehendakaria), Kepa Aulestia (EE), Xabier Arzalluz (EAJ), Julen Gimon (AP). Garai hartan bazegoen gatazka ataka zail hartatik ateratzeko ahaleginik, baina ez Ardanzak bere planean marrazten zuen norabidean: 1998ko irailean indar subiranistek —EAJ barne— Lizarra-Garaziko akordioak sinatu zituzten, eta handik gutxira, 1999ko urtarrilean, Ardanzak utzi egin zion lehendakari izateari, ardura horretan lau agintalditan jardun ostean. Politikaren lehenengo lerroa alde batera utzita, enpresa munduan aritu zen buru-belarri. Tubacex enpresako aholkulari izan zen, eta, informazio batzuen arabera, hiru herrialdeetako aurrezki kutxen fusiotik sortu beharreko finantza erakundea berak zuzendu behar zuen, baina, azkenean, Euskalteleko presidente izendatu zuten lehendakaritza utzi eta urtebetera. Jose Antonio Ardanza Euskaltelen 2004ko emaitzak aurkezten. 1999tik 2011ra bitartean izan zen telekomunikazio enpresako presidente. LUIS JAUREGIALTZO / FOKU Hamabi urte eman zuen telekomunikazio enpresa horretan. Izan ere, 2010eko martxoaren 3an bihotzekoak eman zion, eta ospitaleratu behar izan zuten. Sendatu zenean, bere ardurak apurka-apurka uzteko asmoa agertu zuen, eta, azkenean, 2011ko abenduan utzi zuen Euskalteleko presidentetza.

Nola epaitu Ardanza lehendakariaren jarduna eta legatua? Ez naiz seguruenik pertsonarik objektiboena horretarako. Denbora luzea igaro dut bere aldean, lankide bezala hasieran, adiskide gisa ondoren, eta ez daukat patxadarik ez gorputz-aldirik distantzia hartzeko. Ardanza belaunaldi jakin bateko seme izan da. Gerra zibilaren inguruan jaioa, Francoren diktadurapean bizi izan zen, eta, beste gizon eta emakume asko bezala, askatasunen aldeko borrokari lotu zitzaion, kausa ugaritan militatu zuen, demokraziaren etorrerarekin ilusionatu zen eta euskal autogobernua berreskuratzeko euskal erakundeak berreraikitzen parte hartu. Kooperatiben munduan lan egin zuen, eta ikastolen sorreran. Baita zerbitzu publikoan ere: Arrasateko alkate, lehen udal hauteskunde demokratikoetan, eta Gipuzkoako ahaldun nagusi ,1983an. 1985 eta 1999 bitartean Euskadiko lehendakaria izan zen. Garai hartako gizon-emakume asko eta askorengan bezala, Ardanzaren bizitza politiko eta instituzionalaren oinarrian humanismoaren eta demokraziaren aldeko aukera egon zen beti, pertsonaren duintasuna, askatasuna eta giza eskubideen errespetua. Lehendakariari urte zailak egokitu zitzaizkion. Nahikoa da laurogeiko hamarkadan gure herrialdeak bizi zuen krisi orokorra gogoratzea, berak eta bere lehen gobernuek izan zituzten zailtasunak ulertzeko. Erakundeen eta alderdi politikoen arteko tentsioa izugarria zen, eta blokeo-egoera zen nagusi. Bizikidetzari eraso egina zion ETAren indarkeria terroristak, eta artean nabariak ziren Estatuak eta haren estoldetatik etorritakoek eragindako legez kanpoko indarkeriaren ondorioak. Estatu-agente batzuek demokrazia bera zalantzan jartzen zuten. Ekonomia, egoera kritikoan. Industria, deseginda. Langabezia biztanleriaren % 25era iritsi zen eskualde batzuetan. Gizartean pobrezia- eta marjinazio-poltsa garrantzitsuak zeuden. Demokraziarekiko konpromisoa eta autogobernua berreskuratzeko ilusioa izan ziren gure herria modernizatzeko erronka hartu zutenen inspirazio nagusia, gure gizartean bizikidetza sustatuz, jarduera ekonomikoa eta enplegua suspertuz. Bere agintaldiaren azkenerako euskal gizartearen gehiengoaren onarpena lortu zuen Ardanzak. Ez, ordea, guztiena. Gure gizartearen zati batek ez du behin ere ezkutatu lehendakariari izan zion herra eta gorrotoa. Hogeita bost urte igaro dira 1999an Lehendakaritza utzi zuenetik. Urte hauetan guztietan gauza asko gertatu da gure herrian. Haien artean Lehendakariak biziki irrikatu zuen bat: ETAren indarkeria amaitu da, Politika erakundeetan egiten da modu demokratikoan eta elkarri begietara begiratu eta iraganaz eta etorkizunaz nahi duguna pentsatu eta esateko askatasuna daukagu. Urrunekoa eta ia ezinezkoa zirudien. Ardanzak bere lehendakari-denborarik gehiena eman zion helburu horri. Uste dut gaur egun bizi dugun herrialdeari begiratu bat ematea dela Jose Antonio Ardanzak eta haren kide izan zirenek hartutako bideak egokiak izan zirela ikusteko, gauza handietan eta txikiagoetan. Mila esker, Lehendakari.

2022ko abenduan Rebeca Huayta hil zuen gizonaren aurkako epaiketa hasi da gaur Bilbon, Bizkaiko Probintzia Auzitegian. Zalantza gutxi ebatzi beharko ditu herri epaimahaiak, dena den; izan ere, akusatuak onartu egin du emakumea hil zuela eta aurrez ere eraso egin ziola. Hala, 28 urteko kartzela zigorra eskatu dute harentzat fiskalak, akusazio partikularrak (familiak) eta herri akusazioek (Bilboko Udalak eta Clara Campoamor elkarteak): 25 urte hilketagatik, akusatua azpikeriaz eta ankerkeriaz aritu zelakoan, eta hiru urte ohiko tratu txarrengatik. Defentsak, ordea, zortzi urtera jaitsi du zigor eskaera, delitua giza hilketatzat hartuta, eta hainbat aringarri aipatuta: gizonak egindakoa aitortu izana, alkohola kontsumitzearen ondoriozko «haserrealdi» batean jardun izana eta biktimaren familiari dirua emanez «mina konpondu» izana. Bilboko San Frantzisko auzoan hil zuen akusatuak Rebeca Huayta, abenduaren 28ko goizaldean, biktimak lantoki zuen tabernan. 45 urte zituen emakumeak, eta 44 gizonak; biak ziren Boliviakoak jatorriz. Bikote harremana zuten, eta elkarrekin bizi ziren. Fiskaltzaren eta akusazioen txostenen arabera, «menderatze eta kontrol erlazio bat» zen, eta andreak moztu nahi izan zuenean hil zuen akusatuak. «Kontuan hartzekoa da genero inguruabarra: emakume izateagatik eta desberdintasun egoeran egoteagatik hil zuen; Rebeca jasaten ari zen bortizkeriaren azken maila izan zen», nabarmendu du fiskalak. Latza da hiltzean Huaytari eragindako zaurien zerrenda: lehenik, lurrera bota zuen, eta kolpeak eman zizkion; gero, aizto batez sastakatu zuen buruan, lepoan, sabelean eta hanketan; ondoren, kristalezko objektu batekin eraso zion aurpegian, eta itotzen ere saiatu zen. Ordubete baino gehiago iraun zuen erasoak, eta odolustuta hil zen emakumea. Horregatik uste dute fiskalak eta akusazioek hilketa bat izan zela, eta ez giza hilketa bat: hiltzaileari egotzi diote azpikeriaz jokatzea, biktimak ez zuelako bere burua defendatzeko ia aukerarik izan, eta ankerkeriaz, «beharrezkoa ez zen sufrimendua» eragin ziolako emakumeari. «Hiltzen utzi, eta tabernatik alde egin zuen, ezer gertatu izan ez balitz bezala», laburtu dute Bilboko Udalaren txostenean. Aringarrien inguruko eztabaida Hortik aurrera, xehetasunen inguruko frogen arabera ebatziko dute aringarriez. Defentsak dio akusatuak aitortu egin zuela egindakoa, «zalantzarik agertu gabe»: Poliziari deitu ziola, tabernan bertan itxaron ziela udaltzainei eta ez zuela zailtasunik jarri ikerketan. Akusazioen arabera, ordea, erasoaren ostean tabernatik alde egin zuen —tabernako kameraren irudietan hala ageri da— eta lagun bati deitu zion tokia garbitzen lagundu ziezaion; lagun hark ezetz erantzun eta gero deitu zion Poliziari, eta ez bere kabuz. Halaber, mina konpontzearen aringarria galdegin du defentsak, akusatuak eta haren sendiak ordainketa batzuk egin dizkiotelako biktimaren familiari; biktimaren alabak adierazi du «asteburuan» jaso duela gizonaren senideen dirua. Defentsak eskatu du hainbat aringarri aintzat hartzeko: egindakoa aitortu izana, alkoholaren mende jardun izana eta kalte ordainen bidez «mina konpondu» izana. Horrez gain, defentsak argudiatu du akusatua alkoholikoa dela, eta gizonak berak berretsi du oso gazte hasi zela edaten eta «arazo handia» duela. Hilketaren egunean, gainera, alkohola ez ezik kokaina ere hartu zuela esan du, «erritu bat» egin zutelako tabernan. Horren ondorioz, «egoeraren kontrola galdu» zuela uste du haren abokatuak, eta «haserrealdi batean» eraso ziola andreari; horregatik eskatu du droga menpekotasunaren aringarria. Hala, akusatuak deklaratu du ez dela erasoaz gogoratzen: «Ez dakit zer gertatu zitzaidan; hurrengo oroitzapena polizia etxean daukat». Deklarazioaren amaieran, hitza eskatu du, egindakoa berriz onartzeko eta barkamena eskatzeko: «Egunero damutzen naiz. Egingo edo esango dudanak ez du ezer aldatuko, baina barkamena eskatzen diot familiari». Ildo horretan, akusatuaren izaeraz mintzatu dira akusazioak. Fiskalak adierazi du gizonak aldatu egin duela bertsioa, eta hasierako deklarazioan xehetasun gehiago zituela gogoan. Akusazio partikularrak ere zalantzan jarri du gizonaren sinesgarritasuna: «Gezurretan aritu da behin baino gehiagotan, eta epaiketan ere gezurra esateko eskubidea dauka». Eta haren aurrekariak ere mahai gainean ezarri ditu: «Tratu txarren emailea da, seriekoa; emakumeak azpiratzeko harremanak bilatzen zituen». Bortxa, kontrola eta izua Lehen lekukoen txandan, harremanaren ezaugarriei eta bortizkeriari heldu diote akusazioek. Gogora ekarri dute akusatuak beste bi auzibide dituela martxan Rebeca Huaytaren aurkako erasoengatik. Eta bikotearekin bizi zen emakume batek azaldu du «hainbatetan» izan zela indarkeria horren lekuko: «Ez nuen inoiz ikusi gizona Rebeca jotzen, baina entzun nuen Rebeca negarrez, oihuka eskatzen ez jotzeko, eta entzun nituen kolpeak. Logelatik negarrez ateratzen zen, ubelduta, sudurrean kolpeak zituela. Gero ez zen ausartzen salatzera, beldur handia zion, izua». Bortizkeria fisikoa gizonaren edanarekin lotu du, baina ez indarkeria psikologikoa: «Mozkor ez zegoenean ere asko kontrolatzen zuen: oso jeloskorra zen». Lan egitea ere debekatu zion gizonak, lagunaren hitzetan: «Rebecak adineko emakume bat zaintzen zuen hasieran, eta pozik zegoen, baina gizonak ez zuen nahi han lan egin zezan. Ondoren, hilabete egon zen etxetik atera gabe, hark ez ziolako uzten». Bikotearekin bizi zen emakumearen arabera, akusatuak «mozkor ez zegoenean ere asko kontrolatzen zuen» biktima, eta zaintzan lan egitea ere debekatu zion. Huaytak Bolivian zeukan familiarengandik aldentzea ere leporatu diote akusazioek, besteak beste sakelako telefonoa kenduz, deiak kontrolatuz… Biktimaren alabak bideo dei bidez adierazi du dirua bidaltzea ere eragozten ziola amairi. Oro har, harremanari eta bortxari buruzko informazio gutxi jaso zuen, baina izan zuen eraso baten berri, hilketa baino hiru aste lehenago gertatua: «Kontatu zidan gizonak eskaileretan behera bota zuela, eta ospitalera bidali. Esan zidan harengandik urrunduko zela, taberna utziko zuela. Gerora, dena gertatu zenean, amaren ingurukoek dena kontatu zidaten. Gauza gehiegi jasan zituen amak…».