Boliviako armadako fakzio bat gobernuaren kontra matxinatu da, eta barrikadak altxatu ditu La Paz hiriburuan. Luis Arce presidenteak «tropa mugimendu irregularrak» gertatzen ari zirela erran du, eta «estatu kolpe ahalegin baten parte» zirela. Militarrek gobernuaren egoitza inguratu dute, Murillo plazaren sarrera guztiak kontrolpean hartuta, eta egoitzaren sarrerako hesia bota dute tanke batekin. Telebistan zuzenean ikusi ahal izan da Arcek eta Juan Jose Zuñiga militar matxinoen buruak izan duten aurrez aurrekoa. Presidenteak amore emateko agindu dio jeneralari, eta ea jaramon eginen ote dion galdetu dio. «Ez», erantzun dio jeneralak. Zuñigak El Murillo plazan bildu diren kazetariei adierazi die «aberria berreskuratzeko asmoa» zutela. Gobernu osoa aldatzeko exijitu du, eta ziurtatu du «indar guztiak mobilizatuta» zeudela. Arcerekin aurrez aurrekoa izan ondotik plazara itzuli da, eta ibilgailu blindatu batean sartu da. Herritar anitz bildu dira El Murillo plazaren inguruan, eta kolpearen aurkako leloak oihukatzen hasi dira. Arcek berak dei egin die herritarrei «estatu kolpearen kontra eta demokraziaren alde» mobilizatzeko, eta gobernuaren egoitzan eutsiko ziola hitz eman du. Bertan, armadako goi buruzagi berriak izendatu ditu, eta, hori egin ondotik, Zuñiga jeneralak eta haren aldekoek El Murillo plaza utzi dute. Kolpe ahaleginaren berri izan eta berehala nazioarteko agintari anitzek babesa agertu diote Arceri. Horien artean, Luis Almagro AEE Ameriketako Estatuen Erakundeko presidenteak, eta Kolonbiako, Brasilgo, Mexikoko, Hondurasko eta Kubako estatuburuek. «Ez dugu onartuko Bolivian ordena konstituzionala xehatzea», adierazi du Almagrok. Josep Borrell Europako Batasuneko diplomaziaburuak ere kolpea gaitzetsi du.

Maria Jesus San Jose Eusko Jaurlaritzako Justizia eta Giza Eskubideen sailburuak biktima guztientzako memoriaren, justiziaren eta erreparazioaren aldeko «konpromiso irmoa» erakutsi du gaur Bilbon, kargua hartu osteko lehen ekitaldi publikoan. Sailburuak adierazi du ez dagoela «biktima bakar bat ere» hori merezi ez duenik, ez eta hori baldintzatzen duen «aitzakiarik edo bainarik». San Josek agindu du biktima guztiek gobernuaren eta gizartearen babesa izango dutela. Torturaren Aurkako Nazioarteko Egunarekin bat eginez Gogora institutuak antolatutako ekitaldian parte hartu du San Josek gaur iluntzean. Indarkeriaren oihartzunak dokumentala ikusteko aukeraz gain, torturaren biktima batzuen testigantzak entzuteko modua ere izan da ekitaldian, hain zuzen ere. Testigantza «gogorrak» izan dira, sailburuaren hitzetan, baina azpimarratu du «are gogorragoa» izan zela tortura kasu haiek bizi izan zituztenen egoera. Haien aurrean hartu du hitza sailburuak, eta zera aldarrikatu: «Inork ez zuen inoiz eraila, torturatua, estortsionatua edo bahitua izan behar, ez arrazoi politikoengatik, ez estatu arrazoiengatik». San Josek aditzera eman duenez, «ez zen egon gehiegikeria polizial edo judizial bat justifikatzen zuen hilketa terrorista bakar bat ere», ez eta «hilketa terrorista bat justifikatzen zuen abusu polizial edo judizialik ere». Horregatik, uste du ez dagoela memoria, justizia eta erreparazioa merezi ez duen biktimarik. Autokritika txiki bat ere egin du sailburuak, dena den, onartu baitu erakundeek —eta, beraz, agintariek— «berandu ulertu» dutela biktimek «bizi izandako guztiaren mina». Zor hori kitatzeko prest azaldu da San Jose, eta agindu du Eusko Jaurlaritzak eta, bereziki, haren sailak, lan egingo duela memoria eraikitzeko duen konpromisoa indartzeko: «Prest gaude bide moral hori egiten jarraitzeko». Haren hitzetan, bide hori ez baitoa bakarrik politikaren beraren aurretik, baita «alderdien aurretik» ere. Alde horretatik, adierazi du Terrorismoaren Biktimen Legeak, Polizia Gehiegikerien Biktimen Legeak eta Memoria Demokratikoaren Legeak osatzen duten «mapa osoa» lortzeko lan egingo duela. «Ez ditugu begiak eta belarriak estaliko», hitzeman du sailburuak. Izan ere, ohartarazi du mundua eta bereziki Europa «alerta demokratikoan» daudela, indarkeria ekintzak justifikatzen dituzten gorroto mezuak normalizatu direlako. Bada, sailburuaren ustez, «zigorrik gabeko espaziorik» ez uztea da horri aurre egiteko modurik onena. San Josek esan du «konpondu gabeko zulo beltz bakar bat ere» egon ez dadin lan egingo duela. Argi eske Bilbokoa ez da ekitaldi bakarra izan. Altsasun (Nafarroa), Arghitzen dokumentala estreinatu dute gaur iluntzean. Sakanan «auzolan erraldoi batean» egindako lana da, Nafarroako Torturatuen Sarearekin eta eskualde hartako udalen laguntzarekin osatua. «Oroimen historikoa berreskuratzeko» eta «tortura baliatzen duen estatuari desafio egiteko» lan gisa plazaratu dute. Izan ere, egileek gogoratu dutenez, Sakanan gutxienez 149 lagun torturatu zituzten 1966tik 2011ra bitarte. Horietatik 30ek parte hartu dute dokumentalean, baita zenbait aurpegi ezagunek ere: Amaia Izko eta Iñigo Iruin abokatuak, Martxelo Otamendi eta Mikel Reparaz kazetariak, Serge Portelli magistratua eta Laura Pego Kriminologiaren Euskal Institutuko ikerlaria, besteak beste. Hain zuzen, azken erakunde horrek egindako ikerketaren arabera, gutxienez 1.083 tortura eta tratu txarren kasu izan ziren Nafarroan; orotara, 4.998 kasu Hego Euskal Herrian.

Ia laurogei egun greban eman ondoren, Bilbobuseko langileak lanera itzuliko dira bihar. UGT, CCOO eta LSB sindikatuek aurreakordioa lortu zuten atzo enpresarekin, eta hori onartu ala ez bozkatu dute gaur. 332 beharginek bozkatu dute hitzartutakoaren alde, eta 186k kontra. Hortaz, amaiera eman diote apirilaren 9an hasi zuten grebari. Enpresak eta langileek negoziazio mahaiaren azken bilera egin zuten atzo. Hartan, enpresak onartu egin zuen langileek egindako azken proposamena. Biobide enpresak kudeatzen du zerbitzua, eta, haren esanetan, langileek ez ezik Bilboko Udalak ere onartu beharko du. Sindikatu guztiak, baina, ez dira aurreakordioaren alde agertu. ELAk, LABek eta ESK-k greba mugagabean jarraitzearen alde egin zuten atzo, aurreakordioa baztertuta. Izan ere, ELAk eta LABek aurreakordioaren kontra bozkatzeko eskatu zieten langileei. Behin emaitza jakinda, ELAk ohar bidez adierazi du akordioa «atzerapausoa» izango dela «langileen eskubideetan», eta «zerbitzu publikoa okertuko» duela. Sindikatuaren ustez, akordioak ez du erosteko ahalmena bermatuko, «oso baldintza larriak» ezarriko ditu eta «kolektibo ahulenen prekarietatea betikotu egingo» du. «UGT-CCOO-USOk sinatutako akordioak agerian uzten du amore eman dutela erakundeen aurrea», gaineratu dute. Langileen «borroka eredugarria» nabarmendu du sindikatuak. Eta argi utzi du lanean jarraituko duela «Bilbobuseko langileen eskubideak zintzo eta garden» defendatzeko: «Lerro gorriak izango dira erosteko ahalmenari eustea, prekarietatea ezabatzea eta lan taldearen bizi-baldintzak hobetzea, Bilbobusen kalitatearen bermea baita». Gainera, ELAk gogoratu du ez dagoela alderik oraingo aurreakordioaren eta aurretik lortutakoaren artean. Izan ere, maiatzaren erdialdean beste asmo deklarazio bat bozkatu zuten langileek. Hori ere UGTk, CCOOk eta LSBk adostu zuten enpresarekin. Gehiengo zabalak, ordea, ez zuen onartu hitzartutakoa. Hain zuzen, 287k egin zuten asmo deklarazioaren kontra, eta 143k alde. Hau da, oraingoan 45 pertsona gehiagok bozkatu dute aurreakordioaren alde. Beste bozketa bat Maiatzeko asmo deklarazioa onartu ala ez erabaki bitartean, langileek bi egunez bertan behera utzi zuten greba mugagabea. Behin emaitza jakinda, lanera itzuli ziren maiatzaren 17an. Are, enpresa batzordeko presidenteak eta idazkariak (UGT) dimisioa eman zuten, eta ELAk hartu zuen gidaritza. Langileek beste bozketa bat egin zuten bi aste geroago, erabakitzeko udan grebarekin jarraitu ala ez. Emaitza ez zen aldatu: 266 beharginek erabaki zuten greba mugagabeari eustea; beste 194k adierazi zuten nahiago zutela astean egun bakarreko lanuzteak egin. Lan gatazka luzea izan du Bilbobusek. Bi urte daramatzate hitzarmenik gabe eta soldatak izoztuta. Apirilaren 9an greba mugagabeari hasiera eman bazioten ere, iazko urriaren 23tik ari dira lanuzteak egiten. Hilabete hauetan ugariak izan dira manifestazioak eta protestak ere. Izan ere, greba mugagabearen hasieran, argi utzi zuten ELA sindikatuko ordezkariek: «Gatazka honetan ikusgaitasuna ezin dugu galdu; presioa egin behar dugu, udalak esku hartzea erabaki dezan». Bestalde, Bilboko Udala hasia da urratsak egiten Biobide enpresarekin duen kontratua deuseztatzeko. Apirilaren amaieran jakinarazi zuten «errurik gabe kontratua ez betetzeagatik» etengo dutela hitzarmena, eta, hartara, udalak ez dio hogei milioi euroko kalte ordaina eman beharko Biobideri. Hiru hilabeteko epea ezarri zuen horretarako. Bilboko auzokideek ere erantzukizuna exijitu izan diote udalari. Izan ere, grebak eragin nabarmena izan du, bereziki, erdigunetik urrunen dauden auzoetan. Maiatzaren amaieran, Bilboko Auzo Elkarteetako Federazioak manifestaziora deitu zuen, eta hiru eskari plazaratu: «Langileen eskaerak entzun ditzatela, autobusen lineak berregituratu ditzatela eta zerbitzua publikoa izan dadila».

Bilbobuseko greba bertan behera, langileek aurreakordioa berretsi ondoren

Udalerri horietako taxiek inguruko herrietan eskaini ahal izango dute zerbitzua, une eta egun jakin batzuetan. Baliteke Erregimen Bereziko Gunearen zerbitzua uda honetan bertan martxan egotea.

Aurreakordioa lortu dute Bilbobusen, langileek berretsi beharko dutena. Aurreakordioa Bilbobuseko langileen batzarrak eta Bilboko Udalak berretsi beharko dute. ELA sindikatuak enpresaren eskaintza gaitzetsi eta grebarekin jarraitzearen alde egin du.

Martxan jarri berri dena «aitortzaren agintaldia» izatea nahi du Egiari Zor fundazioak, eta horretarako beharrezko bitartekoak erabiltzeko eskatu dio Eusko Jaurlaritzari; besteak beste, estatuaren indarkeria pairatu duten biktimek erreparazioa jasotzeko eskaerak egiteko beste epe bat irekita. Era berean, fundazioak urratsak egiten jarraitzeko eskatu dio Espainiako Gobernuari ere, begia Memoria Demokratikorako Legean eta Sekretu Ofizialen Legearen erreforman jarrita. «Denok dugu eskubidea bizikidetza demokratikoaren parametroetan bizitzeko». Egiari Zor-ek Enrike Gomezen hilketaren 45. urteurrenean egin du agerraldia. Hura 1977ko ekainaren 25ean hil zuten, Baionako Panecau kalean; BVE Batallon Vasco Español talde paramilitarrak hartu zuen ekintza bere gain. Gomezek ez du ez aitortzarik ez justiziarik jaso, fundazioko kide Pilar Garaialderen esanetan, beste askok jaso ez duten bezala: «Ez zuten izan martxoaren 3ko sarraskiko lagunek ere, ez Vicente Berriok, ez Jokin Diestrek, ezta beste hainbatek ere». Fundazioak urratsak eskatu ditu «biktima guztiei» egia, aitortza, justizia eta erreparazioa bermatzeko, «diskriminaziorik gabe, salbuespenik gabe». Izan ere, uste du «errazegi» errepikatzen dela eginbehar hori, baina hura errealitate bilakatzeko zailtasunak nagusitzen direla estatuaren biktimen kasuan. Hala, «diskriminazio zerrenda luzeegi» baten barruan aipatu ditu estatuaren biktimak babesteko dekreturik eza, biktimarioen «gorespena», aitortza jasotzeko araudien mugak eta memoria lantzeko udal webguneen itxiera. «Gutariko askok hamarkadetan izan dugun aitortza ofizial bakarra ezabatu da», kritikatu du Garaialdek. Horren aurrean, fundazioko kideak adierazi du «normalizazio politikorako» urratsak egin nahi badira, exijitu beharrekoa dela estatuko erakundeek, poliziek eta arduradun politikoek «publikoki onartzea terrorismoaren aurkako borrokaren babesean» egindakoak: «Exijitzen du gertaera horien ondoriozko erantzukizunak beren gain hartzea». Besteak beste, kritikatu du «isiltasun itun bat» sinatu zela, «terrorismoa estatuaren beste tresna bat» bilakatzeko, eta hura sustengatzen duela oraindik ere Sekretu Ofizialen Legeak, «gerra zikinarekin eta estatu terrorismoarekin» lotutako informazioa «blindatuz». Hala, Garaialdek nabarmendu du beharrezkoa dela 1968an onartutako lege hura erreformatzea, baina ez Espainiako Gobernuak aurreko legealdian adierazitako proposamenaren bidetik; besteak beste, 50 urteko epeak ezartzen ditu sekretuak argitaratzeko. Beraz, fundazioaren ustez, erreforma horrek «egiarako eskubidea murrizten» jarraituko luke, «zigorgabetasuna mantenduz». Bestelako iritzi bat dute, baina, Espainiako Memoria Demokratikorako ministro Angel Victor Torresek egindako adierazpenez. Hark zehaztu zuen gobernuak hasia duela 36ko gerrako eta frankismoko giza eskubideen urraketak argitzeko «egiaren batzordea» eratzeko prozesua, eta, EH Bilduren galdera bati erantzunez, prest azaldu zen 1978ko sanferminetako eta Gasteizko martxoaren 3ko sarraskiak ikertzeko. Hala, Egiari Zor-ek «positibotzat» jo du erabakia, biktimen arteko «diskriminazioa» gainditzeko urrats bat izan daitekeelakoan: «Biktimen arteko berdintasun esparru bat ezartzeko balioko duen ibilbide bati ekitea ekarriko duelakoan». Eusko Jaurlaritzaren kasuan, berriz, fundazioak zenbait urrats egiteko eskatu dio gobernu berriari. Adibidez, biktimak aitortzeko legea baliatuta, eskaerak tramitatzeko beste epe bat irekitzeko eskatu diote, baita erreparaziorako bideak zabaltzeko ere, «legearen beraren garapenari eutsiz», eta «estatuaren bortxaren memoria oroitzeko urteko egutegia finkatzeko». Izan ere, Garaialdek adierazi du euskal gizarteak, bere aniztasunean, giza eskubideen aldeko bilakaera «positibo» bat bideratu duela azken urteetan: «Bizikidetza modu demokratikoan eraikitzea dugu denok erronka».

67 urteko gizon bat hil da gaur eguerdi aldera AP-15 errepidean, Cadreitan (Nafarroa), gidatzen zuen autoa errepidetik aterata. SOS Nafarroak 12:39an izan du istripuaren berri. Medikuak, suhiltzaileak eta foruzainak joan dira istripuaren lekura, baina gizona bertan hil da. Autoan zihoan beste bidaiaria, emakume bat, Nafarroako Ospitale Unibertsitariora eraman dute. Mina zuen gerrialdean eta lepoan. Foruzaingoa istripuaren arrazoiak ikertzen ari da. 16:50 aldera, berriz, beste istripu bat gertatu GI-361 errepidean, Zestoan (Gipuzkoa), Eusko Jaurlaritzako Segurtasun Sailak berri eman duenez. Auto batek eta furgoneta batek aurrez aurre jo dute. Horietako bat, 95 urteko emakume bat, hil egin da istripuaren ondorioz. Beste hiru pertsona ere zauritu dira ezbeharrean, eta ospitalera eraman dituzte. Ertzaintza ari da ikertzen nola gertatu den istripua.

Kataluniako prozesu independentistaren lehen bi amnistiatuak zein diren jakinarazi dute gaur, Espainiako Gorteek onartu zuten Amnistia Legea ezartzen hasi den egunean: Miquel Buch Generalitateko Barne kontseilari ohia eta Lluis Escola Carles Puigdemont Kataluniako presidente ohiaren bizkartzain izandakoa errugabetu ditu Kataluniako Justizia Auzitegi Nagusiak. Biei ezarri zieten lau urte eta erdiko kartzela zigorra. Buch diru publikoa bidegabe erabiltzeagatik eta prebarikazioagatik kondenatu zuen Bartzelonako Auzitegiak, Barne Sailaren bidez Escola kontratatzeagatik, Puigdemonten bizkartzain jardun zezan, Belgikan. Egotzi zitzaizkien ardura penal eta zibiletatik libre utzi ditu auzitegiak. Diru publikoa erabiltzearen delituari Amnistia Legea ezartzeak eztabaida piztu du Espainiako justiziaren zenbait sektoretan. Kataluniako Auzitegi Nagusiak ebatzi du delitu hori ezin dela utzi Amnistia Legearen eraginetik kanpo, «betiere neurri horretan jasotzen diren gertakari orokorrekin lotuta badago eta aberaste pertsonalik izan ez bada». Auzitegiaren esanetan, baldintza horiek betetzen ditu Buchek, eta, beraz, diru publikoa erabiltzeagatik ezarritako zigorretik libratzea dagokio. Bizkartzainaren kasuan ere Amnistia Legea ezar daitekeen ere aztertu du auzitegiak, diru publikoa jaso zuelako Puigdemontentzat bizkartzain gisa aritzeagatik, eta horrek galdetzera eraman du norbanako aberaste bat izan ote zen. Auzitegiak ondorioztatu du Escolaren kasuan ere Aministia Legea ezartzea dela egoki, Buchi egotzitako delituarekin lotuta dagoelako. Hiru manifestari Auzitegi berak hiru manifestari ere amnistiatu ditu, zeinei autoritatearen kontrako atentatuagatik hiru urte eta erdiko kartzela zigorra ezarri baitzieten. 2020an Bartzelonan urriaren 1eko erreferendumaren urteurrenaren harira izan ziren liskar batzuetan Poliziari harriak jaurtitzea egotzi zieten. Hirurei indargabetu die ezarri zitzaien ardura penala, baina ardura zibila mantendu dio hiruretako bati, eta 76.500 euro ordaindu beharko dizkio, kondenaren arabera, zauritu zuen polizia bati.

Bizkaiko emaginak grebara joango dira uztailaren 1ean, udan zerbitzua murrizten dela salatzeko. Satse sindikatuaren arabera, belaunaldien arteko errelebo faltak eta plaza kopuru eskasak emaginaren eta erabiltzailearen arteko ratio “desegokia kronizatzen dute”.