Ohiko irudia izan da azken egunetan Hego Euskal Herriko dendetan, enpresa txikietan, bulegoetan eta beste hainbat lantokitan: langileak orri batean idazten zer ordutan sartu diren lanera eta zer ordutan aterako diren. Beste lantoki batzuetan sistema modernoagoak erabili dituzte, hala nola hatz marka digitala, espresuki prestatutako aplikazio informatikoak edo, enpresa handiagoetan, lanaldia neurtzeko ohiko sistema, fitxatzeko makina. Baina era batera ala bestera, milaka lantokitan nola edo hala betetzen ari dira igandeaz geroztik indarrean dagoen lanaldiaren nahitaezko erregistroaren legea. Aparteko orduak beltzean ez ordaintzea eta gehiegizko lanaldiak murriztea da helburua, Espainiako Gobernuaren arabera. Sindikatuek eszeptizismoz ikusi dute neurria, eta patronalak ere ez daude oso pozik. Arauak badu sorburuko akats bat: «Gehiegizko orduen arazo puntuala eta ezohikoa» konpondu nahi du «jende guztiak bete beharreko arau orokor batekin», Francisco Javier Azpiazu Cebek Bizkaiko enpresaburuen elkarteko idazkari nagusiaren hitzetan.

Bilbon atzo egindako agerraldian, Cebekek denbora gehiago eskatu zuen lanaldiaren nahitaezko erregistroa bete ahal izateko. Onartu egin zuen enpresak «galduta» daudela eta zalantza asko dituztela, eta eskatu zion Lan Ikuskaritzari «irizpide batzuk» emateko legea betetzeko moduei buruz.

Azpiazuk azaldu zuenez, «zaila» da lanaldia erregistratzeko modu bakar bat jartzea, lan egiteko modu oso desberdinak daudelako orain. «Araua ohiko lanpostu bati dagokio, leku batean mugitu gabe egiten zeneko horri, baina hori dagoeneko ez da ohikoena zerbitzuetan». Lan «tipologia desberdinak» erregistratzeko moduak asmatzeko denbora eskatu zuen Azpiazuk.

Malgutasuna

Cebekeko presidente Iñaki Garcinuñok, berriz, ukatu egin zuen Magdalena Valerio Espainiako Lan ministroak esandakoa, hau da, enpresek ez dutela «serio hartu» erregistroarena: «Serio hartu dute, baina bi hilabete gutxi dira indarrean jartzeko».

Ministroak ildo horri eutsi zion atzo. «Gauzak beste baterako uzteko joera dugu», esan zuen, baina enpresa batzuek dagoeneko erregistroa sortu dutela gaineratu zuen. Nabarmendu zuen enpresei askatasuna eman diela erregistratzeko sistemak erabakitzeko. «Ez gaude denei fitxatzeko sistema zurrun bakar bat ezartzeko bezain eroak[…] Badakigu pertsona batzuk ez daudela egun osoa beren lanpostuan».

Malgutasun hori da sindikatuek salatzen duten puntuetako bat. «Ateak zabalik uzten dizkie iruzurrari eta manipulazioari. Adibidez, eskuz eginez gero, langile prekarioenek ezin diote aurre egin, ez dutelako aukerarik benetan egindako lanaldia agerrarazteko», salatu du LABek. Agiri baten bidez, sindikatu horrek tresna digitalak eta elektronikoak eskatu ditu lanaldia erregistratzeko, «patronalak bere onerako manipulatu ezin dituenak».

Eusko Jaurlaritzak, Josu Erkoreka bozeramailearen bidez, babesa eman dio lanaldia derrigorrean erregistratzeari —«zentzuzkoa da»—, eta erregistratzeko moduak sindikatuekin adosteko eskatu die enpresaburuei.

EBko justiziaren epaia

Kasualitatea izan ala ez, garaiz iritsi da Espainiako Gobernuak bultzatutako erregistroa. Izan ere, atzo zabaldutako epai batean, Europako Batasuneko Justizia Auzitegiak ebatzi zuen «derrigorrezkoa» dela langileen lanaldia «sistema objektibo, fidagarri eta eskuragarri baten bidez» erregistratzea. Espainiako Auzitegi Nazionalak eskatutako argibidea eman du horrela Luxenburgoko Auzitegiak. CCOOk lehenik eta UGTk gero Deutsche Banken aurka jarritako salaketa bat zuen oinarrian Auzitegi Nazionalaren eskaerak. Epaia txalotu dute bi sindikatu horiek.

Osakidetzako Lehen Arreta zerbitzuko lan-gatazka. Mahai Sektorialaren bilera inolako akordiorik gabe amaitu da eta sindikatuek greba deialdiari eustea erabaki dute.

Lan erregulazioko espedientea: 3.700 lanpostu deuseztatzeko eta 1.150 bulego ixteko asmoaren berri eman die Santander bankuak sindikatuei. 2019ko maiatzak 14.

BILBO. Autoa erosteko Jaurlaritzaren Renove plana baliatu nahi duenak azken egunak ditu, funtsaren %81 ahitu baita jada. EEE Energiaren Euskal Erakundeak esan du 4,08 milioi euro baliatu direla erosketak egiteko, eta milioi bat baino gutxiago geratzen dela. 1.969 operazio egin dira gaur arte, bakoitza 2.075 eurorekin lagunduta, batez beste.

EAEko Justizia Auzitegi Nagusiak Gipuzkoako kamioientzako bidesari sistema bertan behera uzteko agindua eman zuen iazko apirilean; ordutik, Foru Aldundia erlojuaren aurka aritu da bidesari sistema berritu eta atzera martxan jartzeko, auzitegiak jarritako eragozpenei izkin eginez. Tarifak aldatu dira, eta arku batzuen kokapena ere bai. Alderik handiena da A-15eko zatia zergapetuko duen arkua Astigarragan dagoela orain, eta hark kudeatuko duela tarte hori, ez Irungo arkuak. Andoaingo zatiaren truke orain arte pagatu duten kopurua halako bi ordainduko dute kamioilariek aurrerantzean. Aldaketa guztiak egin dituzte justiziak bere ebazpenean nabarmendutako bidesariaren izaera baztertzailea saihesteko; alegia, kamioilari atzerritarrek eta bertakoek, hau da, Gipuzkoa barruan ibiltzen direnek, ekarpen orekatuagoak egin ditzaten N-1 errepidea erabiltzearen truke.

Hamasei hilabete iraun du Gipuzkoak kamioilarientzat martxan jarritako lehen bidesari sistemak. Espainiako Auzitegi Gorenak haren legezkotasunaren inguruan ebatzi behar du oraindik, baina iragana da jadanik, Foru Aldundiak sistema berritu baitu legezkoa izan dadin. Gaurdanik, lau dira kamioilariek pagatuko dituzten tarteak N-1ean eta A-15ean, eta bi arku berri izango ditu sistemak; Astigarragan bat, eta Andoainen bestea (bigarrena). Ordainketa berri horiekin, sistemaren aurkako edozein salaketak aurrera egin dezan eragotzi nahi du aldundiak.

Hiru arku nagusi

Atzo arte indarrean egon den bidesarien sistemaren %75 aldatu da. 10,8 milioi euroko bilketa egin du sistemak azken urtean, eta erakundea ez dago prest diru sarrera horiek galtzeko, errepide sare bera mantentzeko ekarpen garrantzitsua baita.

Bidesari egokituak lau arku izango ditu: Etzegaraten, Andoainen (bi) eta Astigarragan. Hala, Andoain-Andoain (2,2 km) eta Idiazabal-Etzegarate (7,4) tarteak ordainduko dira, batetik; 0,48 edo 0,62 zentimo pagatuko dituzte kamioilariek Andoaingo tarte txikiaren truke —hamabi tonatik beherako edo gorako kamioiak diren—. Astigarragatik Etzegaratera joateagatik, berriz, 4,24 eta 5,32 euro ordainduko dira. Horrek esan nahi du Gipuzkoa gurutzatzen duten atzerriko kamioilariek 1,3 eta 1,5 euro arteko kopurua aurreztuko dutela sistema zaharrarekin alderatuta.

Sistema egokituan tarte berri bat dago, gainera, Astigarragako arkutik (A-15) AP8ko lotunera artekoa, Astigarragan bertan. Hala, ordainpeko barneko tarteak luzatu egin dira, 2,2 kilometrotik 5,37ra, Andoaingo arkuak kobratzen duenaren kasuan. Baina Gipuzkoa zeharkatu ahal izango da 4,24 euroren truke, edo 5,32ren truke, kamioi handienekin bada. Atzo arte, 5,56 eta 6,89 euro ziren. Aldundiak kalkulatu du egunero 30.000 kamioi pasatzen direla batez beste arkuetatik.

Europako Batzordearen oniritzia dauka AT bidesari sistema berriak, baina Espainiako Auzitegi Gorenarena beharko du, sistema berria ere salatu baitute garraiolarien patronalek. Sistema zaharraren eta berriaren inguruan erabaki behar du auzitegiak.

Bakea gertu izatetik elkarri erabateko gerra komertziala deklaratzera igaro dira AEBak eta Txina. Pekingo gobernuak 60.000 milioi dolarren AEBetako inportazioei %10 eta %25 arteko muga zergak jarrita erantzun zion atzo Washingtonek ostiralean ezarritakoei. Donald Trumpek ez zuen asko itxaron bere apustua bikoizteko, eta iragarri zuen orain arte tarifa berezirik ordaindu beha r ez zuten kontsumoko ondasunei ere muga zergak jartzeko prozesua abiaraziko duela. Bi potentzien arteko merkataritza gerraren gogortzeari kezkaz begiratzen diote munduko beste herrialdeek, ekonomia globalari kalte egingo dion beldur.

Astelehen goizean, Trumpek ohartarazi zion Txinako Gobernuari «oso kalte handiak» izango zituela baldin eta AEBen muga zergei erantzutera ausartzen bazen. Espero zenez, hizkera horrek ez zituen kikildu Pekingo agintariak, eta, bi ordu geroago, «AEBen aldebakartasunari eta protekzionismoari» odolkiak ordainetan eman zizkion. Muga zerga ordaindu beharko duten 2.500 produktuen artean dago gas naturala, Texasen eta Oklahomaren errepublikanoetatik irteten dena.

Hori bai, negoziaziorako aukera zabalik utzi zuen Txinak, jakinarazi baitzuen tarifak ekainaren 1ean jarriko direla indarrean; gutxi gorabehera orduan hasiko dira aplikatzen AEBetako azken tarifak ere, dagoeneko bidean zeuden produktuei ez jartzea hobetsi baitzuen Washingtonek —Txinatik AEBetara doazen produktuen %90 itsasontziz garraiatzen dituzte—.

Kontsumoko ondasunak

Muga zergei dagokienez, botikaren neurrian dago bi aldeen arteko desberdintasuna: ostiralaz geroztik, Txinak AEBetara esportatzen dituen 250.000 milioi dolarreko produktuek ordaindu behar dute ezohiko %25eko muga zerga. Txinaren arazoa da ezin duela maila horretara heldu, AEBei erosten dizkien produktuak ez baitira 200.000 milioira iristen. Funtsean, hori da arazoaren muina:Trumpek uste du Txinaren inportazio handiek milaka industria eta milioika lanpostu lapurtu dizkietela AEBei. Tarifen bitartez merkataritza harremana orekatzeko ametsa du Trumpek: Txinako produktuak garestitzen dituztenez, inportatzaileak bultzatzen ditu produktuak AEBetan edo beste leku batzuetan erostera, baita ekoizpena Txinara eraman duten AEBetako enpresak itzultzera ere.

Ikusi beharko da zer gertatzen den Trumpek bere mehatxuak bete eta Txinaren inportazio guzti-guztiak zergapetzen dituenean. Orain arte tarifarik ordaindu ez duten inportazioak—300.000 milioi dolarrenak— zergapetzeko lehen urratsa eman zuen atzo. Horien artean ohiko kontsumo produktuak daude: sakelako telefonoak, gailu elektronikoak, jostailuak, bizikletak eta halakoak. Nahita salbuetsi ditu orain arte, haien prezioaren igoerak herritarrak haserre ez zitzan, baina arrisku hori hartzeko nahiko indarrarekin ikusten du bere burua AEBetako presidenteak: ekonomia sendo hazten ari da; langabezia azken hamarkadetako txikiena da; burtsa gora doa; eta Txinarekin gogor jokatzeak babes politiko handia dauka, baita demokrata gehienen aldetik ere.

Muga zergak Txinako esportatzaileek ordaintzen dituzten zerga gisa aurkeztu ditu Trumpek, baina errealitatea da nagusiki inportatzaileek pagatzen dituztela; hots, AEBetako saltokiek eta osagarriak behar dituen AEBetako industriak. Orain arte, inportatzaileek Beren irabazi tartea txikituta egin diete aurre muga zergei, baina, %25era heltzen direnean, derrigorrean kontsumitzaileen bizkar jarriko dituzte kostu gehigarri horiek.

Trumpen aholkulari ekonomikoak, Larry Kudlowk, onartu egin du merkataritza gerra ez zaiela doan aterako estatubatuarrei: «Bi aldeek ordainduko dute; bi aldeek sufrituko dute». Edonola ere, sufritzea merezi duela ziurtatu du Kudlowk, «Txina behartzen badugu AEBak hobeto tratatzera».

Moldaketak besterik ez

Trumpen administrazioak zabaldu duen kontakizuna da Txinak «tranpa» egin diela estatubatuarrei, eta sistema bere onerako baliatu duela. Neurri batean, irakurketa hori bere egin du Xi Jinping Txinako presidenteak, saiatzen ari baita gaur egungo arkitektura mantentzen, moldaketa txiki batzuekin. Izan ere, ukaezina da Txinak jakin duela etekina ateratzen nazioarteko merkatu irekiei eta globalizatuei. Azken bi hamarkadetan, bere fabrika handietan ekoitzitako produktuez bete du mundua, eta, horrela, gai izan da ehunka milioi txinatar miseriatik ateratzeko. Munduko potentzia nagusia izateko helburua duenez, Xik ez du arrazoirik norabide horretatik ateratzeko.

Bizkaiko Forul Aldundiak ireki egin ditu Mamarigako (Santurtzi) tuneleko bi hodiak, Bilboko Portura sarbidera ematen dutenak, 2019ko maiatzaren 13an.

Osakidetzako Lan Eskaintza Publikoan ustez izan diren irregulartasunak ikertzen ari den epaileak maiatzaren 29rako deitu du deklaratzera Maria Jesus Mujika.

Bidaiarien kopuruak gor egin du Bilbo, Donostia, Gasteiz eta Iruñeko aireportuetan 2019ko lehen lau hilabeteetan. Iruñekoak izan du gorakada handiena.

Hilabete amaieran kontu korrontera sartzea, eta ikustea 560 euro jaso dituzun jakinarazpena iritsi zaizula. Eta jakitea ez duzula ezer egin behar izan errenta hori jasotzeko. Horrela bizi izan dira Finlandiako 2.000 herritar bi urtez. Oinarrizko errenta unibertsala ezartzeko esperimentu bat egin baitute herrialde horretan 2017. eta 2018. urteen artean. Gaur egun ez dute jasotzen gisa horretako soldatarik, baina galdetegiak betetzen aritu dira hilabetero diru hori eskura eduki izanak sortu dizkien ondorioen inguruan. Izan ere, Finlandiako Gobernuak jakin nahi du zer onura dituen gisa horretako errenta batek. Esperimentu bat izan da, baina, era berean, baliagarria izan da oinarrizko errenta unibertsala defendatzen dutenentzat kontua mahai gainean jartzeko. «Komunikazio kanpaina erraldoi bat» egin da horri esker, Julen Bollainek dioenez; gai horri buruzko ikerlaria da EHUn. «Asko hitz egin da gaiari buruz, eta, besteak beste, errenta unibertsalaren aldeko jarrerak zabaltzeko balio izan digu».

Gaiari buruz zenbat eta gehiago hitz egin, «orduan eta jende gehiagok babesten du» errenta unibertsalaren sistema. Suitzaren adibidea aipatu du Bollainek. 2016ko ekainaren 5ean, erreferenduma egin zuten oinarrizko errenta unibertsala ezarri ala ez erabakitzeko, eta, alde nabarmenarekin ezezkoa atera bazen ere, kanpainak iraun zuen bitartean aldeko jarrerak nabarmen egin zuen gora. Erreferendumaren inguruko kanpaina hasi aurretik, biztanleen %10 zeuden oinarrizko errentaren alde, eta, bozketa egunean, botoa eman zutenen %24k eman zuten baiezkoa. «Erraza da gai horrekin demagogia egitea, baina gaiari buruz zenbat eta gehiago hitz egin, orduan eta jende gehiagori gustatzen zaio eredua», Bollainen arabera. Horregatik dio Finlandiaren adibideak balio izan duela mundu osoan gaiari buruz hitz egiteko.

Esperimentutik atera diren behin betiko emaitzak urte bukaeran argitaratuko dituzte, baina oraingoz behin-behinekoak atera dituzte. «Aurreikus zitezkeen atera dituzten ondorio horiek», Bru Lain Red Renta Basica plataformako kideak dioenez. Emaitza partzial horiek eskuan, Finlandian bi urtez ezarritako oinarrizko errenta unibertsalak ondorio hauek utzi ditu: estres maila jaitsi egiten da soldata hori jaso dutenen artean, loaren kalitatea hobetu egiten da, oinarrizko lehengaiak eskuratzeko zailtasunak jaitsi egiten dira, ongizate subjektibo hobea daukate eta, ondorioz, zoriontsuagoak ere badira. «Tira, hilean 560 euroko errenta bat bermatuta, badaukazu lasaiago bizitzea; aurreikus daitekeen zerbait da. Horregatik, emaitza horiek espero genituen».

Ondorio horiek ateratzeko ez zen esperimentu hori egin beharrik, Lainen arabera. «Baina, hala ere, ez da gutxietsi behar bertatik ateratako emaitzak». Orain arte munduan egin den esperientziarik handiena izan da Finlandiakoa: lurralde osoan sakabanatutako 2.000 pertsonaren artean banatu dute errenta; ez zuten elkar ezagutzen, eta bi urteko epean jaso dute dirua. «Hori da daukan alde ona: bertatik atera diren emaitzak inoiz egin den esperientzia zabalenaren parte direla».

Finlandian egin zen esperimentua ez zen hasieran espero zenaren parekoa izan. Oinarrizko errenta unibertsalaren inguruko proba egingo zela jakinarazi zutenean, ausaz aukeratutako 2.000 herritarren artean banatuko zela esan zuen gobernuak. Baina, presioak zirela eta, 2016ko azaroan aurkeztu zuten proiektuan langabeak bakarrik hartu zituzten kontuan. Hau da, langabezia saria jaso beharrean oinarrizko errenta jasoko zutela bi urtez 2.000 pertsonak. «Horregatik, emaitzak ezingo dira gizarte osoan aplikatu, kolektibo bati eragin dien ondorioak direlako; hala ere, interesgarria da jakitea zer bilakaera izan duten dirua jasotzen dutenek».

Errentak ez du inor alfertzen

Oinarrizko errentaren inguruan sortzen diren esamesen artean askotan errepikatzen da argudio hori: dirua jasotzen duen jendea alfertu egiten dela, eta herritar denek jasoko balute inork ez lukeela lanik egingo. Finlandiako esperientziak erakutsi duenez, errenta jaso duten pertsonek ez diote utzi lan egiteari. Diru sarrera hori izan ez zuten beste langabe batzuekin alderatu zituzten jaso zutenen bilakaera. Errentadunek batez beste 49,64 egun egin zituzten lan 2017an, eta diru sarrerarik gabekoek, berriz, 49,25 egun. Hau da, aldea txikia izan arren, oinarrizko errentarekin lan gehiago egin zuten lan finkorik gabeko herritar horiek.

Datua normaltzat hartu du Lainek. «Jasotzen den diru kopurua ez da oso handia, are gutxiago Finlandian, eta, beraz, hilabete amaierara iristeko lan egin behar da». Lan merkatura sartzean ez zen ezberdintasun handirik egon, baina diru sarrera bermatuta edukitzeak lasaitasuna ziurtatu die pertsona horiei, eta «azken batean, hori da garrantzitsuena». Hala ere, gehiago sartuko lirateke lan merkatura herritar guztien artean zabaltzen bada, Lainen ustez: «Okerren daudenei eman zaie errenta, eta, zaurgarritasun horretatik, dirua zuloak estaltzeko erabiltzen da lehenik eta behin: alokairua ordaindu, zorrak kitatu… Gizarteko sektore baxuenekoen artean banatu dute errenta, eta hala ere laneratze tasa hobetu egin dute». Horregatik dio esperimentua gizarte osoan egin izan balitz emaitzak interesgarriagoak izango zirela.

Lanaldi partzialen tasak, bestalde, %17 egin zuen gora errenta jaso zuten herritarren artean, jaso ez zutenekin alderatuz gero. «Eta hori kontuan izanda Finlandian garrantzi handia ematen zaiola enpleguari, eta lanaldi partzialak ez daudela ondo ikusita», Lainen arabera. Diru sarrera bermatuta, beraz, herritarrek bestelako lanak egiteko aukera izango lukete, dioenez: zaintza lanak edo borondatezkoak. «Horretarako baliagarria da oinarrizko errenta».

Denak alde, denak kontra

Finlandian bi urtez egin den esperimentua oinarrizko errenta unibertsalarena izan dela zabaldu da, baina hertsiki ezin da esan hala izan denik. Hori uste du Lainek: «Kontraesana dago terminoetan: unibertsala dela baitio, baina dirua denbora jakin batez pertsona kopuru bati bakarrik ematen bazaio, hori ez da unibertsala». Bollainek bat egin du berarekin: «Pilotoa den proba bat inoiz ez da izango unibertsala». Alegia, oinarrizko errenta unibertsala guztiz ezartzen ez bada, ezin dela esperimenturik egin. Areago doa Bollain: «Oinarrizko errenta unibertsala ezarri beharko balitz, zerga erreforma bat egin beharko litzateke, eta halakorik gabe aplikatu da Finlandian». Errenta horren beste eztabaidagai nagusietako bat hori baita: finantzaketa.

Berezia da, hala ere, oinarrizko errenta unibertsalarekin gertatzen dena: ezkerreko eta eskuineko ideologo ugari daude errentaren alde, baina baita kontra ere. «Berezia ere izan daiteke paradigma hori, baina oso ezberdinak dira alde batak edo besteak defendatzen duen oinarrizko errentaren ereduak; alde nabarmenak daude». 2016an bertan, Davosko Foroan, herritar denek jaso beharreko ordain bat bermatuko zuen sistema ezartzea eztabaidatu zuten. Digitalizazioak lanpostu ugari suntsituko lituzkeela aurreikusten da, eta errentarekin bermatu egingo litzateke pertsona orok erosteko ahalmenari eustea. «Baina, errenta horren truke, ongizate estatua pribatizatu egin beharko litzateke; hau da, osasuna eta hezkuntza ez lirateke publikoak izango; hori izango litzateke sistema horrek trukean eskatuko lukeen ordaina», azaldu du Bollainek. Hori horrela balitz, oihaneko legea gailenduko litzateke, Lainen ustez.

EHUko ikerlariak dio, ordea, ezkerretik proposatzen duten sistemak «ongizate estatuan beste oinarri bat ezarriko» lukeela; hau da, osasuna eta hezkuntza bermatuta edukitzeaz aparte, hileroko errenta bat ere jasoko luke pertsona orok. «Hori finantzatzeko, zerga erreforma progresista bat ezarri beharko litzateke; aberatsenek ere jasoko lukete errenta hori, baina, zergen bidez ordaindu beharko luketenarekin alderatuz gero, galtzen aterako lirateke». Baina eredu horrekin gizarte guztiak irabaziko lukeela dio, «aberastasuna banatu egiten delako».

Lainek defendatu du Finlandiako esperientzia interesgarria izan dela helburu hori lortzeko bidean: «Erakutsi du errealitate izan daitekeela, eta eztabaida hori gizarteratzen lagundu du; baina baita ezberdintasun sozialak gainditzen ere».